Mucha tse tse – jak chronić się przed śpiączką afrykańską?

Afrykańska mucha tse-tse – co warto o niej wiedzieć?

Jak wygląda mucha tse tse: Glossina, potocznie zwana muchą tse tse, jest owadem hematofagicznym, czyli odżywiającym się krwią ludzi i zwierząt; jej gruba trąbka pozwala przebijać grubą skórę. Charakterystyczny układ skrzydeł owada w czasie spoczynku (jedno na drugim, jak nożyczki) ułatwia odróżnienie go od pospolitej muchy. 

Gdzie występuje afrykańska mucha: owad zamieszkuje głównie tropikalne i subtropikalne regiony Afryki Subsaharyjskiej. Rozmnaża się w bagnistej ziemi i jest jajożyworodny, a więc wykluwa się wkrótce po złożeniu jaj. Na ukąszenia narażeni są głównie ludzie przebywający na terenach wiejskich.

Kiedy mucha tse tse jest aktywna: owady te żerują głównie w ciągu dnia – niektóre gatunki są szczególnie aktywne rano, inne w południe; po zachodzie słońca gryzą rzadziej.

Mucha tse tse choroba – czym grozi ukąszenie?

Istotne jest to, że afrykańska mucha jest wektorem, czyli organizmem przenoszącym różnego rodzaju drobnoustroje chorobotwórcze. Przy okazji żywienia się krwią człowieka, owad „wtłacza” różnego rodzaju pasożyty do organizmu. Są to głównie świdrowce (Trypanosomatidae), ale także zarodźce (Plasmodium). Oba odpowiadają za niebezpieczne choroby ludzi i zwierząt. Jakie?

• nagana – choroba dotykająca zwierzęta (np. bydło), wywołana przez świdrowca nagany (Trypanosoma brucei);
• malaria – jej mózgowa odmiana jest poważnym zagrożeniem zdrowia i życia człowieka, a wywołują ją zarodźce (najgroźniejszy jest sierpowaty, Plasmodium falciparum);
• śpiączka afrykańska – a dokładnie trypanosomoza afrykańska; jest wywoływana przez dwa podgatunki świdrowców: gambijskiego (Trypanosoma brucei gambiense) w Afryce Zachodniej i Środkowej oraz rodezyjskiego (Trypanosoma brucei rhodesiense) w Afryce Wschodniej i Południowej.

Mucha tse tse malaria: na temat przebiegu (objawów, powikłań) oraz sposobów zapobiegania malarii można przeczytać na blogu TropicalMed. Sprawdź: profilaktyka malarii.

Nagana to choroba przenoszona przez muchy tse tse, która nie stanowi jednak zagrożenia dla człowieka. W niniejszym artykule zostanie więc opisana śpiączka afrykańska – jak przebiega, komu zagraża oraz co można zrobić, aby jej uniknąć.

Gdzie występuje śpiączka afrykańska i jak przebiega?

Występowanie śpiączki afrykańskiej: jak wspomniano wcześniej, choroba przenoszona przez muchy tse tse zagraża głównie w Afryce Subsaharyjskiej. Raporty WHO wskazują, że najwięcej przypadków zgłoszono w Demokratycznej Republice Konga (ponad 500 przypadków rocznie). Stosunkowo duże zagrożenie występuje też w następujących krajach:

• Angola,
• Republika Środkowoafrykańska,
• Czad,
• Kongo,
• Gabon,
• Gwinea,
• Malawi,
• Sudan Południowy.

Według najnowszej aktualizacji zagrożeń zdrowotnych na świecie dostępnej na polskiej stronie gov.pl, śpiączka afrykańska występuje w 46 krajach. Ryzyko zakażenia w kraju docelowym dobrze jest skonsultować z lekarzem medycyny podróży przed wyjazdem do Afryki Subsaharyjskiej.

Jak przebiega śpiączka afrykańska: zazwyczaj 1-3 tygodnie po ugryzieniu przez zainfekowaną muchę tse tse, świdrowce namnażają się w tkance podskórnej, krwi i limfie. Następuje wówczas pierwsze stadium trypanosomatozy o niespecyficznych objawach takich jak:

• napady gorączki,
• świąd skóry i wrzód w miejscu ugryzienia,
• obrzęk węzłów chłonnych,
• ból głowy i stawów.

Drugie stadium, czyli inwazyjna choroba układu nerwowego i/lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to realne zagrożenie zdrowia i życia. Pojawiają się wówczas bardziej typowe dla trypanosomatozy objawy, takie jak:

• zaburzenia snu (zaburzenia rytmu okołodobowego) – stąd potoczna nazwa „śpiączka afrykańska”;
• zmiany w zachowaniu, dezorientacja;
• zaburzenia ruchowe, problemy z koordynacją.

Mucha tse tse choroba: infekcja wywołana przez świdrowce rodezyjskie jest ostrzejsza i gwałtowniejsza, często przebiega tak jak opisano powyżej. Gambijska odmiana śpiączki afrykańskiej jest natomiast częstsza i ma bardziej przewlekły charakter – kiedy już pojawią się objawy (nawet po kilku miesiącach), to zazwyczaj infekcja jest już zaawansowana.

Bez odpowiedniego leczenia śpiączka afrykańska jest zazwyczaj śmiertelna. Warto więc dowiedzieć się nie tylko jak wykrywać chorobę w sposób epidemiologiczny (obszary występowania) i kliniczny (objawy), ale także laboratoryjny. Dobrze też znać metody leczenia.

Jak diagnozowana i leczona jest choroba przenoszona przez muchy tse tse?

Diagnoza: poza rozpoznaniem objawów, wykrycie zakażenia świdrowcami odbywa się dzięki badaniom płynów ustrojowych (zazwyczaj krwi). Czasami jest konieczna analiza płynu mózgowo-rdzeniowego, więc wykonuje się nakłucie lędźwiowe. 

Leczenie: świdrowce zwalcza się za pomocą antytrypanosomów takich jak m.in. pentamidyna czy suramina. Leki pasożytnicze stosuje się w różnych kombinacjach, w zależności od zaleceń lekarza. Często niezbędne jest też leczenie objawowe, np. zbijanie gorączki czy uśmierzanie bólu odpowiednimi medykamentami.

W myśl zasady, że lepiej zapobiegać niż leczyć, warto zapoznać się z zasadami profilaktyki tej choroby.

Śpiączka afrykańska jak zapobiegać chorobie wywołanej przez muchę tse tse?

Mimo że to głównie mucha tse tse wywołuje śpiączkę afrykańską, to istnieją też inne, rzadsze sposoby transmisji świdrowców. Może dojść do zakażenia wertykalnego (z chorej matki na płód) lub w wyniku kontaktu ze skażoną krwią, np. przez ukłucie skażoną igłą.

Ważne jest więc zachowanie ostrożności podczas używania ostrych narzędzi (potencjalnie zainfekowanych) oraz przede wszystkim ochronę przed ukąszeniami much tse tse. Pomocne w tym mogą się okazać:

• środki odstraszające owady, tj. repelenty (sprawdź szczegóły na blogu),
• zakładanie ubrań z długimi rękawami i nogawkami,
• używanie moskitier.

Przestrzeganie powyższych zasad profilaktyki jest o tyle ważne, że na trypanosomatozę afrykańską nie ma szczepionek ani żadnych innych preparatów o działaniu profilaktycznym, jak np. w przypadku leków na malarię.

Dlaczego konsultacja lekarska w TropicalMed jest ważna przed podróżą?

Afrykańska mucha to nie jedyne zagrożenie zdrowia podróżnych w Afryce Subsaharyjskiej. Wspomniana wcześniej malaria (na którą są leki) albo żółta gorączka i denga (na które można się zaszczepić) oraz zika, chikungunya czy gorączka Zachodniego Nilu to pozostałe choroby, których można nabawić się na egzotycznych wakacjach. 

Aby dobrze przygotować się pod kątem zdrowia, warto odwiedzić ośrodek medycyny tropikalnej TropicalMed. Wykwalifikowany personel wyda indywidualne zalecenia dotyczące szczepień i pozostałych zasad profilaktyki chorób. Przekonaj się sam/a – zapisz się na wizytę za pomocą wygodnego systemu online!

FAQ - często zadawane pytania

Co powoduje mucha tse tse?

Mucha tse tse żywi się krwią ludzi i zwierząt, przez co przenosi różne choroby. Najczęściej kojarzoną z tym owadem jest trypanosomatoza afrykańska, zwana też śpiączką afrykańską. Należy jednak pamiętać, że mucha tse tse może też przenosić zarodźce malarii.

Jak wygląda ugryzienie muchy tse tse?

Ugryzienie muchy tse tse skutkuje pojawieniem się małej, bolesnej i swędzącej zmiany skórnej. Często zdarza się tak, że trudno jest ją odróżnić od grudki powstałej w wyniku ukąszenia komara. Dlatego w diagnostyce wykorzystuje się dodatkowo wywiad: kliniczny (objawy) laboratoryjny (badanie krwi czy zmiany skórnej) oraz epidemiologiczny.

Czy mucha tse tse jest groźna?

Ugryzienie muchy tse tse może skończyć się śpiączką afrykańską, która nieleczona w odpowiedni sposób jest z reguły śmiertelna. Owad może też przenosić zarodźce malarii, a mózgowa odmiana choroby stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Mucha tse tse jest więc naprawdę groźna dla człowieka.

Jakie są objawy śpiączki afrykańskiej?

W pierwszej fazie choroby występują napady gorączki, bóle głowy i stawów oraz obrzęk węzłów chłonnych, a miejsce ugryzienia jest swędzące i bolesne. W zaawansowanym stadium śpiączka afrykańska objawia się zmianami zachowania oraz zaburzeniami snu, koordynacji i czucia. Nieleczona choroba zazwyczaj jest śmiertelna.