Co to są pneumokoki i jakie choroby wywołują?

Co to są pneumokoki?

Pneumokoki, a dokładniej: dwoinki zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae), to bakterie potrafiące wytwarzać tzw. otoczkę polisacharydową. W ten sposób drobnoustroje chorobotwórcze łatwiej przylegają do atakowanych tkanek, a układ odpornościowy ma problem w ich zwalczeniu.

Pneumokoki występują naturalnie wyłącznie w organizmie człowieka – nie ma innego rezerwuaru bakterii. Według CDC, największy odsetek nosicielstwa (często bezobjawowego) występuje wśród dzieci w wieku szkolnym (20-60%) oraz w wojsku (50-60% personelu). Szacuje się, że tylko 5-10% dorosłych nieposiadających dzieci jest nosicielami S. pneumoniae.

Człowiek jest też jedynym wektorem pneumokoków, czyli organizmem przenoszącym te bakterie. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, w wyniku kontaktu z wydzieliną dróg oddechowych chorego/nosiciela – np. osiadającej na przedmiotach czy "rozpylanej" podczas kichania/rozmowy. Drobnoustroje chorobotwórcze przedostają się do organizmu człowieka przez drogi oddechowe – osiadają w nosie i gardle. Taka osoba może zostać zainfekowana lub być bezobjawowym nosicielem, który nieświadomie roznosi patogeny i naraża innych na chorobę.

Pneumokoki a meningokoki: obie choroby wywołują bakterie (dwoinki), które mogą doprowadzić do inwazyjnej choroby (IChP/IChM) i poważnego wyniszczenia organizmu: np. zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych czy sepsy. Oba patogeny wywołują najwięcej zakażeń zimą. Główną różnicą jest to, że immunizacja w przypadku pneumokoków jest refundowana, a przeciw meningokokom – nie. Sprawdź szczegóły w: szczepienia na meningokoki.

Do tej pory udało się zidentyfikować około 90 serotypów pneumokoków, jednak nie wszystkie są groźne dla człowieka. Według badań, 9 szczepów najczęściej wywołuje inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP).

Dla kogo pneumokoki są szczególnie groźne?

Według statystyk, grupami najwyższego ryzyka zakażenia pneumokokami są małe dzieci (0-4 lata) i seniorzy powyżej 65. roku życia. Niedawno dodaną grupą ryzyka są dorośli dorośli >50 r.ż. Narażone są też osoby z przewlekłymi chorobami i innymi schorzeniami.

Pneumokoki u dorosłych – grupy ryzyka:

• cukrzycy,
• nosiciele HIV,
• skłonni do używek (papierosów i alkoholu)
• osoby cierpiące na choroby płuc (np. rozedmę),
• pacjenci przed zabiegami (np. usunięciem śledziony) czy chemioterapią.

Szczepienie na pneumokoki u dorosłych z grup ryzyka odbywa się w schemacie dwudawkowym – najpierw podaje się preparat skoniugowany (Prevenar 13 lub Apexxnar), a po odstępie ≥ 8 tygodni szczepionkę polisacharydową Pneumovax 23. Seniorzy od 65. roku życia są uodparniani w podobny sposób, z tym że przerwa pomiędzy dawkami trwa dłużej (rok).

Pneumokoki u dorosłych są groźne szczególnie dla amatorów wyrobów tytoniowych. Sprawdź szczegóły w: szczepienia dla palaczy.

Ryzyko infekcji wzrasta w sezonie jesienno-zimowym (klimat umiarkowany), kiedy naturalna odporność spada, a organizm jest też atakowany przez inne drobnoustroje chorobotwórcze (np. wirusy grypy). Zakażenia pneumokokowe odpowiadają za około 1,5 mln zgonów rocznie (w skali globalnej) oraz około 1000 przypadków IChM w Polsce. Wielu pacjentów, szczególnie dzieci, wymaga wówczas hospitalizacji.

Pneumokoki objawy i powikłania

Pneumokoki charakteryzują się dużą zjadliwością. Oznacza to, że łatwo wnikają i namnażają się w organizmie człowieka. Okres wylęgania jest dość krótki, trwa kilka dni (zazwyczaj 1-3). Następnie bakterie wywołują różne typy infekcji:

• dróg oddechowych (najczęściej),
• krwi (tj. posocznicę/sepsę),
• ucha środkowego,
• układu nerwowego (opon mózgowo-rdzeniowych).

Objawy choroby pneumokokowej różnią się w zależności od rodzaju infekcji. Zakażenie może mieć charakter nieinwazyjny (zapalenie płuc, zatok, ucha środkowego) oraz inwazyjny, wywołujący posocznicę czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Rozpoznawanie objawów typowych dla poszczególnych typów infekcji może pomóc w szybszym podjęciu środków zaradczych.

Pneumokoki objawy

• Zapalenie płuc – podwyższona temperatura ciała, kaszel, duszności (śmiertelne w 1 na 20 przypadków).
• Zapalenie zatok – ból głowy (ucisk), katar/zatkany nos, utrata węchu (tymczasowa).
• Zapalenie ucha środkowego – intensywny ból ucha, gorączka, senność.
• Posocznica – wysypka (krostki nie bledną po naciśnięciu), duszności, przyspieszone tętno, zwiększona potliwość, dezorientacja, gorączka (nie zawsze) – powoduje zgon u 1/30 dzieci i 1/8 dorosłych.
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – sztywność karku, ból głowy, światłowstręt, dezorientacja, nudności/wymioty (zabija 1 na 12 dzieci i 1 na 6 seniorów).

Inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP) jest poważnym zagrożeniem zdrowia i życia pacjenta. Jej powikłania obejmują:

• utratę/uszkodzenie słuchu,
• padaczkę,
• amputacja kończyny,
• wstrząs septyczny (niewydolność narządów).

Ostatnie z wymienionych powikłań jest obarczone dużą śmiertelnością (około 50%).

Jak zdiagnozować pneumokoki – objawy + test

Wystąpienie wymienionych wyżej objawów (nie zawsze wszystkich) to przesłanka kliniczna. Dla trafniejszej diagnozy stosuje się dodatkową weryfikację – laboratoryjną.

IChM potwierdza się (lub neguje) za pomocą badania próbki krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego, pobranego z części lędźwiowej.

Pneumokoki leczenie

Jeśli analiza materiału potwierdzi chorobę, stosuje się antybiotykoterapię. Ze względu na zaniedbania w zwalczaniu pneumokoków, tj. nadużywanie i nieodpowiednie stosowanie lekarstw (brak tzw. antybiogramu), bakterie są coraz mniej wrażliwe na leczenie.

Rosnąca odporność na antybiotyki oznacza, że kuracja nie jest w 100% skuteczna. Z tego powodu ważna jest profilaktyka, czyli szczepienie przeciw pneumokokom.

W ciężkich przypadkach (najczęstszych wśród małych dzieci) niezbędna jest hospitalizacja w celu łagodzenia objawów i podtrzymania funkcji życiowych – np. żywienie pozajelitowe.

Pneumokoki – profilaktyka

Obowiązkowe szczepienia na pneumokoki dla niemowląt działają od 2017 roku, co oznacza, że tylko niewielki odsetek populacji jest chroniony przed IChP.

UWAGA! W krajach takich jak Ukraina czy Hiszpania szczepienie na pneumokoki w ogóle nie figuruje w obowiązującym harmonogramie.

Immunizacja w grupach podwyższonego ryzyka oraz w odpowiednim czasie zwiększa bezpieczeństwo wśród najbliższych i ogranicza rozprzestrzenianie się drobnoustrojów chorobotwórczych.

Na polskim rynku farmaceutycznym są dostępne 4 preparaty chroniące przed IChP: 

• Pneumovax 23 – jednodawkowa szczepionka przeznaczona dla dzieci od 2. roku życia, młodzieży i dorosłych; uodparnia organizm aż na 23 serogrupy pneumokoków (powodujących 90% IChP).
• Apexxnar – jednodawkowa szczepionka na pneumokoki u dorosłych (od 18. roku życia); chroni przed 20 serotypami tych bakterii.
  
• Prevenar 13 – preparat chroni przed 13 szczepami bakterii i jest podawany w 1-4 dawkach, w zależności od wieku pacjenta; może być stosowany już od 6. tygodnia życia.
• Synflorix – dawkowanie ustala się na podstawie wieku – mogą być to 2-4 zastrzyki; preparat można stosować u osób w wieku 6 tygodni – 5 lat do uodparniania na 10 typów pneumokoków.

Każdy z preparatów powinien być przechowywany w lodówce (2-8°C). 

Szczepionki ułatwiają organizmowi rozpoznawać, a co za tym idzie – skutecznie zwalczać drobnoustroje chorobotwórcze. Jakie są dodatkowe korzyści ze szczepienia na pneumokoki u dorosłych?

Szczepionka na pneumokoki dla dorosłych czy warto?

Dostępne na polskim rynku farmaceutycznym szczepionki na pneumokoki dla dorosłych to Pneumovax 23, Prevenar 13 i Apexxnar.

Pierwszą z nich zarejestrowano w Polsce w 1995 roku (według PZH). To preparat polisacharydowy, który wykazuje wysoką skuteczność w obniżaniu zapadalności na schorzenia wywołane przez pneumokoki (m.in. zapalenie płuc). Dzięki temu chroni przed niebezpiecznymi powikłaniami. W przeciwieństwie do szczepionek nowej generacji, do których należy m.in. Apexxnar, nie eliminuje jednak zjawiska nosicielstwa. 

Szczepionka na pneumokoki dla dorosłych czy warto: immunizacja preparatem Apexxnar pozwala ograniczać nosicielstwo, a więc także rozprzestrzenianie się pneumokoków. Dzięki temu chronić nie tylko siebie, ale i bliskich (tzw. strategia kokonowa). 

Szczepienia na pneumokoki są zalecane szczególnie tym, którzy mają częsty kontakt z dziećmi i osobami starszymi. 

Drugim atutem preparatu Apexxnar jest długotrwałe uodpornienie – nie ustalono konieczności przyjmowania dawek przypominających. Szczepionka starszej generacji (Pneumovax 23) zapewnia minimum 3-letnią odporność – po tym czasie zaleca się dawkę przypominającą w celu zyskania ciągłości ochrony.

Apexxnar zapewnia też najbardziej kompleksową ochronę spośród szczepionek nowej generacji – chroni przed 20 szczepami pneumokoków, podczas gdy pozostałe preparaty skoniugowane mają w swoim składzie antygeny 10 lub 13 serotypów tych bakterii.

Dzięki szczepieniom ryzyko poważnego przebiegu choroby i/lub wystąpienia niebezpiecznych powikłań zmniejsza się. Czy istnieje jednak ryzyko związane z immunizacją?

Synflorix, Pneumovax, Apexxnar i Preventar – powikłania

Jeśli szczepionka jest wypuszczona na rynek farmaceutyczny, to oznacza, że przeszła szereg badań w niezależnych laboratoriach. W ten sposób minimalizuje się ryzyko związane ze stosowaniem preparatów.

Tzw. NOP (niepożądany odczyn poszczepienny) w przypadku szczepienia na pneumokoki może obejmować łagodne dolegliwości, takie jak np.:

• obrzęk i ból w miejscu wstrzyknięcia,
• ból głowy, mięśni i stawów,
• gorączka,
• utrata apetytu,
• złe samopoczucie (gorszy sen, rozdrażnienie, zmęczenie).

Objawy te mają charakter tymczasowy i ustępują samoistnie w przeciągu kilku dni. Nie występują też u wszystkich – wielu pacjentów nie odczuwa żadnych nieprzyjemnych dolegliwości po zastrzyku. Kiedy znane są plusy i minusy immunizacji, warto dowiedzieć się, ile kosztuje szczepionka na pneumokoki dla dorosłych i dzieci.

Pneumokoki szczepionka – cena 2022

Szczepienie na pneumokoki figuruje w narodowym Kalendarzu jako „obowiązkowe”, co oznacza 100% refundacji. Niestety, jest tak dopiero od 2017 roku, co oznacza, że naprawdę niewielka część społeczeństwa jest chroniona przed IChP. Ponadto, dofinansowanie dotyczy przede wszystkim preparatu Synflorix, który chroni tylko przed 10 szczepami pneumokoków.

Od stycznia 2022 roku wprowadzono 50% dofinansowania na zakup preparatu Preventar 13. Mogą na nie liczyć osoby po 65. roku życia, którzy są szczególnie narażeni na infekcję (np. przez przewlekłą chorobę, niedobór odporności czy niewydolność nerek). Ile kosztuje szczepionka na pneumokoki dla dorosłych po refundacji? Według wyliczeń, do zapłacenia pozostaje wówczas około 138 zł.

Należy jednak pamiętać, że skorzystanie z refundacji bywa naprawdę kłopotliwe i czasochłonne. Po pierwsze, trzeba udać się do lekarza w celu otrzymania recepty (bez niej nie da się kupić szczepionki). Po drugie, należy samodzielnie zakupić preparat (nie wszędzie dostępny), a następnie dostarczyć go do punktu w odpowiednich warunkach – złe przechowywanie może negatywnie wpływać na działanie szczepionki. Po trzecie, trzeba powtórnie zapisać się do ośrodka na szczepienie – bezwzględnie nie można wykonać iniekcji na własną rękę! Najpierw musi być przeprowadzona szczegółowa kwalifikacja, tj. badanie mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa immunizacji.

Pozostali muszą w pełni samodzielnie ponieść koszty immunizacji. Szczepienia są wykonywane w punktach na terenie całej Polski – np. w TropicalMed. Do uodporniania dorosłych stosuje się preparaty Apexxnar, Pneumovax, Preventar – ile kosztuje każdy z preparatów?

Pneumokoki szczepionka koszt 2022: Apexxnar 399 zł.

Preparaty Pneumovax, Preventar 13 i Synflorix są niedostępne w TropicalMed. Ceny szczepionek na pneumokoki różnią się w zależności od dostępności i rodzaju preparatu, a także od marży ustalonej w danym punkcie. 

Zapraszamy na szczepienie do TropicalMed!

FAQ - często zadawane pytania

Kto choruje na pneumokoki?

Co roku na inwazyjną chorobę pneumokokową zapada około 1000 Polaków. Największy odsetek w tym gronie stanowią dzieci i seniorzy, dlatego szczepienia są szczególnie ważne w tych grupach ryzyka. Immunizacja jest też bardzo ważna u osób palących papierosy.

Ile razy się szczepi na pneumokoki?

Schemat szczepienia obowiązkowego dla dzieci składa się łącznie z trzech dawek. Jeśli chodzi o osoby dorosłe, do uodparniania najczęściej używa się jednodawkowego preparatu Apexxnar.

Gdzie można zarazić się pneumokokami?

Pneumokoki to bakterie rozprzestrzeniające się drogą kropelkową lub przez kontakt z wydzielinami dróg oddechowych osoby chorej/zakażonej. Jako że zjawisko nosicielstwa jest powszechne, można się zarazić nawet od osoby, która nie ma objawów choroby.

Czym objawia się zakażenie pneumokokami?

Pnaumokoki to bakterie, które mogą zakazić różne narządy i układy w ciele człowieka, toteż symptomy mogą być różne. Przykładowo, zapalenie płuc objawia się gorączką, dusznościami i kaszlem, natomiast zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – sztywnością karku, bólem głowy, dezorientacją czy nudnościami.