Tężec – co to za choroba i jak można jej zapobiegać?

Szczepienia przeciw tężcowi – jak powstały i czy są bezpieczne?

Pierwsze wzmianki o objawach tężca pojawiły się już w starożytności, jednak dopiero w XIX wieku udało się wywołać kontrolowane zakażenie u zwierzęcia. Odkryto, że podanie mu specyficznego przeciwciała zapobiega rozwojowi choroby. Dzięki tym eksperymentom udało się wynaleźć toksoid tężcowy (czyli anatoksynę tężcową) w 1924 roku. Szczepionki stosowane współcześnie zawierają tę substancję w różnych proporcjach.

Badania trwające ponad wiek doprowadziły do maksymalnego zwiększenia bezpieczeństwa preparatów i złagodzenia skutków ubocznych. U zdecydowanej większości pacjentów nie występują żadne działania niepożądane. W niektórych przypadkach może występować delikatny obrzęk w miejscu zastrzyku, gorączka i nudności – dolegliwości najczęściej ustępują samoczynnie. 

Za bezpieczeństwo szczepionki przeciw tężcowi odpowiadają nie tylko specjaliści, ale także pacjenci, którzy przyjęli preparat. O ewentualnych działaniach niepożądanych mogą informować na bieżąco, za pomocą systemu VAERS (Vaccine Adverse Event Reporting System). Każdy, kto w jakikolwiek sposób poczuł się źle po szczepieniu przeciw tężcowi (i innym chorobom), może zgłosić swoje dolegliwości. Sztab specjalistów bada związek zgłoszonych objawów z przyjęciem preparatu.

Powszechne szczepienia na tężec w Polsce wprowadzono w 1954 roku. Przed tą datą śmiertelność wśród zakażonych była ogromna (300 na 400 przypadków). W ciągu 50 lat odporność populacji wzrosła na tyle, że odnotowuje się nie więcej niż 20 zakażeń rocznie – są to najczęściej osoby starsze, które nie przyjęły przypominającej szczepionki przeciw tężcowi (co 10 lat, nieobowiązkowej). Tężec u noworodków został natomiast całkowicie wyeliminowany.

Jakie są przyczyny tężca, jak można się zarazić?

Tężec jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez bakterie Clostridium tetani, a dokładniej – przez toksyny wytwarzane przez te drobnoustroje. Przedostają się one do organizmu człowieka przez wszelkiego rodzaju rany, np.:

• Tłuczone: urazy i otarcia skóry powstałe np. podczas wypadku na rowerze;
• Kłute: ukąszenia owadów, zastrzyki domięśniowe, dożylne zażywanie narkotyków;
• Szarpane: ugryzienia przez zwierzęta;
• Cięte: rany pooperacyjne lub po zabiegach (np. stomatologicznych);
• Postrzałowe;
• Termiczne: poparzenia.

UWAGA! Nie tylko zranienie się może wywołać tężec. Stany zapalne (np. ucha środkowego) sprzyjają przedostawaniu się zarodników do organizmu. Tzw. tężec głowowy jest jednak najrzadszą formą choroby.

Zakażenie tężcem pojawia się najczęściej wtedy, gdy rany są zanieczyszczone, a organizm ma słabą odporność na toksynę (spowodowaną m.in. unikaniem szczepienia). Taka osoba wymaga natychmiastowej pomocy lekarza – szybka reakcja może zminimalizować ostry przebieg choroby. Tężec to choroba zakaźna, jednak nie jest przenoszona z człowieka na człowieka. Dlatego osobie udzielającej pomocy nie grozi ryzyko zarażenia się od poszkodowanego.  

Ryzyko zachorowania dotyczy każdego, szczególnie osób z niską odpornością. Dlatego często można spotkać się z tężcem u noworodków, których system immunologiczny jest jeszcze nierozwinięty. Główną przyczyną zakażeń są zaniedbania higieniczne podczas porodu – zagrażają one nie tylko dziecku, ale także matce (tężec okołoporodowy). Zadaniem lekarzy i położnych jest zadbanie o zdrowie i życie pacjentów zarówno podczas porodu, jak i tuż po nim – chodzi m.in. o odcinanie, podwiązywanie i opatrywanie pępowiny. Zabieg wykonany niesterylnymi narzędziami niesie duże ryzyko zachorowania. Dlatego w krajach objętych obowiązkowym programem szczepień, przyszłe mamy przyjmują szczepionki przeciw tężcowi, aby płód zdobył tzw. ochronną odporność bierną. 

Specjaliści opracowali wiele różnych preparatów aby umożliwić ogólnodostępną profilaktykę tężca. Jeśli na rynku istniałby jeden typ szczepionki, osoby z przeciwwskazaniami (np. reakcją alergiczną, dokuczliwymi skutkami ubocznymi) nie miałyby szansy na ochronę przed chorobą. Duży wybór preparatów umożliwia zminimalizowanie ryzyka nieprzyjemnych dolegliwości.

Tężec choroba bakteryjna czy wirusowa?

Tężec to choroba, której można nabawić się w każdym zakątku świata. Bakteria Clostridium tetani bytuje głównie w glebie, popiele i odchodach. Dlatego tak ważne jest zachowanie zasad BHP podczas pracy fizycznej. Zarodniki tężca mogą także występować w przewodzie pokarmowym zwierząt – dlatego ugryzienia bywają tak niebezpieczne. 

Bakteria Clostridium tetani wywołuje chorobę nie tylko u ludzi, ale i u zwierząt – źródła podają, że tężec u koni jest śmiertelny aż w 80%! Gleba i zwierzęta (ich układ pokarmowy) to główny rezerwuar drobnoustrojów chorobotwórczych.

Mimo że laseczki tężca występują powszechnie, w niektórych rejonach świata zachorowalność jest dużo większa. Wiąże się to z zaniedbaniem profilaktyki, czyli szczepienia na tężec. To duży problem w państwach rozwijających się, które znajdują się głównie w Afryce, Azji i Ameryce Południowej. 

Jakie są objawy tężca i czym grozi zakażenie?

Tężec przedostaje się do organizmu głównie przez zanieczyszczone rany. Po zainfekowaniu choroba rozwija się przez około 3-21 dni. Na czas rozprzestrzeniania się tężca wpływają:

• ilość patogenu;
• miejsce zranienia.

Jeśli uraz znajduje się blisko ośrodkowego układu nerwowego (czyli w okolicach głowy i kręgosłupa), okres inkubacji jest znacznie krótszy. Tężec ma wówczas bardziej wyniszczający charakter – może nawet doprowadzić do zgonu. Im dalej od ośrodkowego układu nerwowego, tym łagodniejszy przebieg choroby i większe szanse na przeżycie.

Po okresie inkubacji następują pierwsze objawy tężca. Są to najczęściej skurcze w obrębie głowy – szczękościsk i/lub sztywność szyi i trudności z połykaniem. Skurcze mogą wystąpić także w obrębie innych partii ciała – głównie mięśni brzucha, kończyn i tułowia. Są one zazwyczaj bardzo bolesne, „zmuszają” ciało do wyprężania się. Chorzy na tężec często wyginają się w charakterystyczny łuk. Konwulsjom często towarzyszy przyspieszone tętno i podwyższone ciśnienie krwi, nadmierna potliwość oraz niepokój. Takie napady choroby mogą potrwać nawet do 4 tygodni. Proces leczenia tężca jest jeszcze dłuższy – bywa, że trwa miesiącami. 

Nieoczekiwane, silne konwulsje w różnych partiach ciała, mogą prowadzić do niebezpiecznych urazów (np. głowy) i złamań. Skurcze mięśni oddechowych mogą prowadzić do duszności. Utrzymujące się zaburzenia pracy układu nerwowego mogą doprowadzić do arytmii i nadciśnienia. W najgorszym przypadku tężec może doprowadzić do śmierci. Podsumowując...

Jak atakuje tężec: zakażenie (przedostanie się do organizmu) → rozwój (czas inkubacji) → objawy (zakłócenie pracy układu nerwowego) → powikłania (skutki tych nieprawidłowości)

W krajach, w których szczepienia na tężec są obowiązkowe, ryzyko krytycznego przebiegu choroby jest znikome.

Tężec leczenie – jak pomóc osobie poszkodowanej?

W przypadku nieprzyjęcia szczepionki przeciw tężcowi, ryzyko poważnego przebiegu choroby wzrasta. Każde zanieczyszczone skaleczenie może skończyć się zakażeniem. W takim przypadku niezbędna jest szybka interwencja lekarza. Leczenie tężca obejmuje:

• intensywną pielęgnację rany,
• domięśniowy zastrzyk z immunoglobuliny (przeciwciał), tzw. TIG,
• podanie leków zwiotczających mięśnie (w przypadku silnych konwulsji),
• antybiotykoterapię,
• szczepienie przeciw tężcowi. 

Zgodnie ze starą i sprawdzoną zasadą „lepiej zapobiegać niż leczyć”, warto przestrzegać zasad profilaktyki. Dzięki temu można uniknąć zakażenia, lub przynajmniej zminimalizować wyniszczający wpływ choroby na organizm.

Na czym polega zapobieganie tężcowi?

Najskuteczniejszym sposobem walki z tężcem jest profilaktyka, czyli szczepionki przeciw tężcowi. W krajach objętych rutynowym programem szczepień można zauważyć znaczny spadek zachorowalności oraz przypadków śmiertelnych. Na polskim rynku farmaceutycznym funkcjonuje wiele preparatów ochronnych. Jakich?

Szczepionki przeciw tężcowi:

• DTaP – szczepionka krztusiec błonica tężec (skojarzona) dla niemowląt i dzieci do 7. roku życia; na rynku farmaceutycznym istnieje wiele tego typu preparatów, chroniących dodatkowo przed innymi chorobami – np. Tetraxim (DTaP + polio), Infanrix Hexa (DTaP + polio, Hib I WZW B).
• Tdap – szczepionka krztusiec błonica tężec, np. Boostrix, Adacel lub zawierająca jeszcze jeden składnik, jak np. Boostrix/Adacel Polio (Tdap + polio). Preparat głównie dla dorosłych, którzy przeszli pierwszą obowiązkową serię szczepień.
• Td, np. Clodivac – szczepionka błonica tężec dla dorosłych, stosowana jako ostatnia w obowiązującym programie; można podawać ją też dzieciom od 7. roku życia. Preparat nie ma antygenów krztuśca (P), jak pozostałe.
• szczepionka T (Tetana) – jednoskładnikowa, chroniąca wyłącznie przed tężcem.

Szczepionki dwu- lub trzyskładnikowe zapewniają odporność nie tylko przed tężcem, ale także przed błonicą i krztuścem. Więcej informacji na temat poszczególnych chorób można znaleźć tutaj: błonica, krztusiec. Preparaty wysokoskojarzone (5w1 lub 6w1) chronią dodatkowo przed polio, Hib i żółtaczką typu B.

Jak widać, każda ze szczepionek chroni przed minimum dwiema-trzema chorobami. Błonica, tężec, krztusiec to podstawowy zestaw w większości z nich (poza Td). Bardziej zaawansowane preparaty zawierają dodatkowe składniki – m.in. antygen polio, Hib czy WZW B. Każdy z wymienionych preparatów daje odporność na tężec – kiedy szczepić się na tę chorobę?

Kiedy wykonuje się szczepienie na tężec?

Według obowiązującego kalendarza, immunizacja obejmuje serię szczepień:

• podstawowe: 4 dawki w okresie niemowlęcym (w odstępach 6-8 tygodni),
• trzy przypominające: w wieku 6, 14 i 19 lat.

Należy pamiętać, że pełna immunizacja jest w Polsce obowiązkowa. Nie oznacza to jednak, że dożywotnio chroni przed tężcem. Po pewnym czasie ilość przeciwciał spada, a co za tym idzie – zmniejsza się odporność na chorobę. Organizm „zapomina”, jak bronić się przed tężcem.

UWAGA! Harmonogramy szczepień różnią się w poszczególnych krajach – nie wszędzie ostatnią dawkę przeciw tężcowi otrzymuje się akurat w wieku 19 lat. Przykładowo, na Ukrainie schemat kończy się w 16. roku życia, co oznacza, że dla zachowania ciągłości ochrony w 26. roku życia należy przyjąć dawkę przypominającą.

Przypominające szczepionki przeciw tężcowi są szczególnie ważne dla osób wyjeżdżających na wakacje – organizm osłabiony podróżą jest szczególnie narażony na infekcje. Choroba na wczasach, szczególnie w krajach słabiej rozwiniętych, jest nie tylko niczym przyjemnym, ale także niebezpiecznym. Szczepionka na tężec figuruje na liście jako zalecana we wszystkich krajach świata.

Ile ważna jest szczepionka na tężec?

Obowiązkowa seria szczepień przeciw tężcowi, a także każda dodatkowa dawka dają około 10-letnią ochronę. Ostatni refundowany przez NFZ zastrzyk przyjmuje się w wieku 19 lat, co oznacza, że kolejne (kupione już samodzielnie) powinno się przyjmować w wieku 29, 39, (…) lat. Przed każdymi „okrągłymi” urodzinami warto zaszczepić się na tężec, by zapobiegać niebezpiecznej infekcji. Ile kosztuje szczepionka na tężec?

Szczepionka na tężec cena – ile kosztują poszczególne preparaty w TropicalMed?

Cena szczepionki przeciw tężcowi różni się w głównie w zależności od składu i dawkowania preparatu.

DTP szczepionka cena – pokrywana przez NFZ w ramach obowiązkowej immunizacji niemowląt; niektóre źródła podają, że preparat kosztuje około 500 zł. Pozostałe preparaty to:

• szczepionka Td cena: 149 zł (Clodivac);
• wyłącznie przed tężcem chroni Tetana (129 zł);
• preparaty z trzema składnikami: Boostrix w cenie 189 zł lub Adacel w cenie 189 zł;
• czteroskładnikowe: Boostrix Polio za 199 zł i Adacel Polio za 199 zł.

Wszystkie wymienione wyżej szczepionki są dostępne w TropicalMed. Szczepienia przypominające co 10 lat to najlepszy sposób na ochronę swojego zdrowia i życia. 

Serdecznie zapraszamy na wizytę!

FAQ - często zadawane pytania

W jaki sposób można zarazić się tężcem?

Zakażenie tężcem następuje wskutek przedostania się bakterii Clostridium tetani do rany. Patogeny występują głównie w glebie, popiele i odchodach zwierząt. Tężec nie przenosi się z człowieka na człowieka.

Czy tężec jest groźny?

Według danych PZH, toksyna tężcowa jest 80 mln razy bardziej toksyczna niż cyjanek. Zakażenie jest więc poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia. Na szczęście powszechne szczepienia zminimalizowały rozprzestrzenianie się choroby – obecnie w Polsce odnotowuje się średnio kilkanaście przypadków rocznie.

Ile razy szczepi się na tężec?

Powszechne szczepienia na tężec dzieci i młodzieży do 19. roku życia (łącznie 6 dawek) znacznie ograniczyły rozprzestrzenianie się choroby. Należy jednak pamiętać, że uzyskana w ten sposób odporność utrzymuje się tylko przez 10 lat i co dekadę potrzebna jest pojedyncza dawka. Obecnie zakażenia tężcem w Polsce odnotowuje się głównie u seniorów, którzy zbagatelizowali szczepienia przypominające.

Gdzie się zaszczepić na tężec?

Obowiązkowe szczepienia na tężec dla dzieci i młodzieży są refundowane przez NFZ, jednak dawki przypominające dla dorosłych już nie. W ośrodkach TropicalMed można wygodnie i bezpiecznie zaszczepić się przeciw tężcowi, by zachować ciągłość odporności i cieszyć się zdrowiem.