Tężec – co to za choroba i jak jej zapobiegać?

Tężec co to jest i jak można się zarazić?

Zakażenie tężcem, niebezpieczną chorobą neurologiczną, jest wywoływane przez bakterie Clostridium tetani, a dokładniej – przez toksyny wytwarzane przez te drobnoustroje. Przedostają się one do organizmu człowieka przez wszelkiego rodzaju rany, np.:

• Kłute: ukąszenia owadów, zastrzyki domięśniowe, dożylne zażywanie narkotyków;
• Tłuczone: urazy i otarcia skóry powstałe np. podczas wypadku na rowerze;
• Cięte: rany pooperacyjne lub po zabiegach (np. stomatologicznych);
• Szarpane: np. tężec po ugryzieniu psa;
• Termiczne: poparzenia;
• Postrzałowe.

Bakterie tężca bytują głównie w glebie, kurzu, popiele i odchodach. Dlatego tak ważne jest zachowanie zasad BHP podczas pracy fizycznej. Clostridium tetani mogą także występować w przewodzie pokarmowym zwierząt – dlatego tężec po ugryzieniu psa zagraża w tym samym stopniu co wścieklizna.

Kiedy wiadomo już, skąd bierze się choroba, warto dowiedzieć się, jak rozpoznać tężec oraz czym grozi zakażenie.

Tężec objawy i powikłania – jak przebiega choroba?

Bakterie tężca przedostają się do organizmu głównie przez zanieczyszczone rany. Po zainfekowaniu choroba rozwija się przez około 3-21 dni – to tzw. okres wylęgania, czyli czas od zakażenia do momentu, kiedy pojawiają się pierwsze objawy tężca. Długość inkubacji zależy od ilość patogenu i miejsce zranienia.

Jeśli uraz znajduje się blisko ośrodkowego układu nerwowego (czyli w okolicach głowy i kręgosłupa), czas wylęgania jest znacznie krótszy i trzeba mieć większe obawy co do tego, czy tężec jest śmiertelny. Im dalej od ośrodkowego układu nerwowego, tym łagodniejszy przebieg choroby i większe szanse na przeżycie. 

Tężec objawy

Po okresie inkubacji następują pierwsze objawy tężca, które są z reguły na tyle niespecyficzne, że trudno powiązać z nimi chorobę. Obejmują one:

• gorączkę,
• bóle głowy,
• problemy ze snem,
• nadmierna potliwość,
• uczucie rozbicia i zdenerwowania.

W dalszej części zakażenie tężcem przebiega w różny sposób, w zależności od wariantu. Wyróżnia się dwa: uogólniony (w tym noworodkowy), stanowiący aż 80% wszystkich przypadków^[1] oraz miejscowy (w tym głowowy).

Poniższy opis objawów (wraz z odnośnikami do zdjęć) podpowiada, jak rozpoznać tężec obu rodzajów:

• sztywność szyi;
• nadmierne ślinienie się;
• dysfagia, czyli zaburzenia połykania;
• szczękościsk (to najczęstszy objaw tężca);
• niekontrolowane oddawanie moczu i stolca;
• tzw. sardoniczny uśmiech spowodowany porażeniem mięśni twarzy^[2]
• napadowe konwulsje ciała zmuszające do wyprężania się w charakterystyczny łuk^[3]
• typowy objaw tężca u noworodków to tzw. rybi pyszczek utrudniający maluchowi ssanie mleka.

Skurcze w obrębie ciała są bardzo bolesne; mogą być wywołane przez bodźce zewnętrzne, takie jak światło, hałas czy dotyk. Podczas konwulsji, jakie wywołuje tężec objawy obejmują także przyspieszone tętno i podwyższone ciśnienie krwi. Takie napady pojawiają się nawet do 4 tygodni, a całkowity powrót do zdrowia może zająć całymi miesiącami. 

Tężec powikłania i śmiertelność

Kiedy wiadomo już, jak rozpoznać chorobę, warto sprawdzić, jakie są jej możliwe powikłania oraz czy tężec jest śmiertelny. Nieoczekiwane, silne konwulsje w różnych partiach ciała, mogą doprowadzić do niebezpiecznych urazów (np. głowy) i złamań.

Skurcze mięśni oddechowych mogą prowadzić do niewydolności oddechowej. Utrzymujące się zaburzenia pracy układu nerwowego mogą natomiast doprowadzić do arytmii i nadciśnienia.

W najgorszym przypadku tężec może doprowadzić do zgonu pacjenta. Według szacunków Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, śmiertelność tężca wynosi od 30 do nawet 50%^[4]. Podsumowując...

Kiedy wiadomo już, jak rozpoznać chorobę, warto sprawdzić, jak pomaga się osobie zakażonej. W przypadku nieaktualnej szczepionki, ryzyko poważnego przebiegu choroby jest bowiem niezwykle wysokie. Czy tężec jest uleczalny?

Tężec leczenie, czyli jak pomóc poszkodowanemu?

Tężec to choroba zakaźna, jednak nie jest przenoszona z człowieka na człowieka. Dlatego osobie udzielającej pomocy nie grozi ryzyko zarażenia się od poszkodowanego. Konieczne jest dokładne oczyszczenie i zdezynfekowanie rany oraz natychmiastowe zapewnienie pacjentowi profesjonalnej opieki medycznej. Aby nie dopuścić, by rozwinął się tężec leczenie polega na:

• antybiotykoterapii,
• intensywnej pielęgnacji rany,
• domięśniowym zastrzyku z immunoglobuliny (przeciwciał), tzw. TIG,
• podaniu leków zwiotczających mięśnie (w przypadku silnych konwulsji),
• szczepienie poekspozycyjne, czyli zastrzyk przeciw tężcowi po zranieniu, podany w ciągu 24 godzin.

Chociaż nie ma wątpliwości co do tego, czy tężec jest uleczalny, to nie warto narażać się na niebezpieczną chorobę układu nerwowego, jeśli jest dostępna skuteczna profilaktyka. Dla kogo jest ona szczególnie zalecana?

Kto jest szczególnie narażony na zakażenie tężcem?

Mimo że laseczki tężca występują powszechnie, w niektórych rejonach świata zachorowalność jest dużo większa. Wiąże się to z zaniedbaniem profilaktyki, jakim jest regularne szczepienie na tężca. To duży problem w państwach rozwijających się, które znajdują się głównie w Afryce, Azji i Ameryce Południowej.

Według raportów WHO, co roku odnotowuje się od kilku do ponad 20 tysięcy zakażeń na świecie^[5]. Dla porównania, w Polsce odnotowuje się zaledwie kilka przypadków, głównie u osób dorosłych po 30. roku życia^[6]. To zasługa obowiązkowego szczepienia błonica tężec krztusiec oraz łatwego dostępu do profilaktyki poekspozycyjnej.

Ryzyko zachorowania dotyczy każdego, szczególnie osób z niską odpornością. Dlatego często można spotkać się z tężcem u noworodków, których system immunologiczny jest jeszcze nierozwinięty. Główną przyczyną zakażeń na świecie są zaniedbania higieniczne podczas porodu – zagrażają one nie tylko dziecku, ale także matce (tężec okołoporodowy). 

Zadaniem lekarzy i położnych jest zadbanie o zdrowie i życie pacjentów zarówno podczas porodu, jak i tuż po nim – chodzi m.in. o odcinanie, podwiązywanie i opatrywanie pępowiny. Zabieg wykonany niesterylnymi narzędziami niesie duże ryzyko zachorowania. Dlatego w niektórych krajach przyszłe mamy przyjmują szczepionki przeciw tężcowi, aby płód zdobył tzw. ochronną odporność bierną. Jak wygląda sytuacja w Polsce?

Od kiedy są szczepienia przeciw tężcowi w Polsce?

Obowiązkowe szczepienie na tężec (i inne choroby) wprowadzono w latach 60. XX wieku^[7]. Przed tą datą immunizacja była prowadzona dość chaotycznie, a śmiertelność wśród zakażonych była ogromna (300 na 400 przypadków).

W ciągu lat odporność populacji w Polsce wzrosła na tyle, że obecnie odnotowuje się nie więcej niż 20 zakażeń rocznie – są to najczęściej osoby starsze, które nie przyjęły przypominającej szczepionki na tężec. Immunizacja skutecznie zapobiega też zakażeniom okołoporodowym – od 1983 roku nie ma żadnych przypadków wśród noworodków^[8].

Szczepienie na tężec u dzieci i młodzieży

Według obowiązującego kalendarza, szczepionki na tężec są podawane w następującym schemacie:

• podstawowy: 4 dawki w okresie niemowlęcym (w odstępach 6-8 tygodni),
• przypominający: w wieku 6, 14 i 19 lat.

Schemat podstawowy realizuje się z wykorzystaniem pełnokomórkowego szczepienia błonica tężec krztusiec. Kolejne dawki są nieco słabsze, a ostatnia, podana w 19. roku życia jest całkowicie pozbawiona składnika krztuścowego. 

Chociaż pełna immunizacja jest w Polsce obowiązkowa, to nie daje dożywotniej ochrony przed tężcem. Po pewnym czasie ilość przeciwciał spada, a co za tym idzie – zmniejsza się odporność na chorobę. Organizm „zapomina”, jak bronić się przed tężcem, dlatego zalecane są dawki przypominające. Kiedy?

Szczepienie na tężec jak często u dorosłych

Obowiązkowa seria szczepień przeciw tężcowi, a także każda dodatkowa dawka dają około 10-letnią ochronę. Ostatni refundowany przez NFZ zastrzyk przyjmuje się w 19. roku życia, co oznacza, że kolejne (kupione już samodzielnie) powinno się przyjmować przed każdymi „okrągłymi” urodzinami.

Obowiązkowe szczepienie na tężec ile jest ważne: warto sprawdzić datę swojej ostatniej dawki, bo kalendarz szczepień nie zawsze wyglądał tak samo. W przeszłości ostatnią dawkę podawało się dzieciom/młodzieży w wieku 20, 18, a nawet 7 lat. O tym, kiedy należy przyjąć kolejny zastrzyk, decyduje data poprzedniego.

Przypominające szczepionki przeciw tężcowi są szczególnie ważne dla osób wyjeżdżających za granicę – organizm osłabiony podróżą jest szczególnie narażony na infekcję, a dostęp do profilaktyki poekspozycyjnej w razie zakażenia rany może być ograniczony. Choroba na wczasach, szczególnie w krajach słabiej rozwiniętych, jest nie tylko niczym przyjemnym, ale także niebezpiecznym. Szczepionka na tężec figuruje na liście jako zalecana przed wylotem do wszystkich krajów świata.

Kolejną ważną kwestią jest oferta współczesnego rynku farmaceutycznego. Warto zapoznać się z dostępnymi wariantami, by wybrać dla siebie najodpowiedniejsze szczepienie na tężca. 

Jakie są warianty szczepionek przeciwko tężcowi?

Specjaliści opracowali wiele różnych preparatów, aby umożliwić ogólnodostępną profilaktykę tężca. Jeśli na rynku istniałby jeden typ szczepionki, osoby z przeciwwskazaniami (np. reakcją alergiczną, dokuczliwymi skutkami ubocznymi) nie miałyby szansy na ochronę przed chorobą. Duży wybór preparatów na polskim rynku farmaceutycznym oraz w ofercie TropicalMed umożliwia zminimalizowanie ryzyka nieprzyjemnych dolegliwości.

Tężec szczepienia [preparaty dostępne w TropicalMed]:

• Tetana – monowalentne szczepienie na tężca (bez ograniczeń wiekowych);
• Clodivac – preparat dwuskładnikowy, na tężca i błonicę (dla pacjentów od 7. roku życia);
• Boostrix, Adacel– preparat skojarzony, szczepienia błonica tężec krztusiec (odpowiednio od 4. lub 5. roku życia);
• Adacel Polio, Boostrix Polio – preparat 4w1, szczepienia błonica tężec krztusiec + polio (dostępne od 3. roku życia).

Chcąc sprawdzić skład szczepionki na tężec, przeciwwskazania i inne ważne informacje, należy kliknąć dopasowany do niej odnośnik. Wszystkie szczepienia przeciw tężcowi, czy to monowalentne czy skojarzone (tj. na więcej niż jedną chorobę), zaczynają działać po około miesiącu od ukończenia immunizacji. 

Więcej informacji na temat chorób, którym zapobiegają wieloskładnikowe preparaty, można znaleźć tutaj: błonica, krztusiec, polio.

Szczepienie na tężec skutki uboczne

Skład szczepionki na tężec stosowanej współcześnie zawiera antygeny w różnych proporcjach (w zależności od preparatu). Badania trwające ponad wiek doprowadziły do maksymalnego zwiększenia bezpieczeństwa preparatów i złagodzenia skutków ubocznych. U zdecydowanej większości pacjentów nie występują żadne działania niepożądane.

Szczepienie na tężec skutki uboczne: w niektórych przypadkach może występować delikatny obrzęk w miejscu zastrzyku, gorączka i nudności – dolegliwości najczęściej ustępują samoczynnie. Najbezpieczniejsza jest szczepionka na tężec monowalentna, tj. bez dodatkowych składników błoniczych, krztuścowych czy polio.

Za bezpieczeństwo szczepionki przeciw tężcowi odpowiadają nie tylko specjaliści, ale także pacjenci, którzy przyjęli preparat. O ewentualnych działaniach niepożądanych mogą informować na bieżąco.

Każdy, kto w jakikolwiek sposób poczuł się źle wykonując szczepienie na tężec skutki uboczne może zgłosić lekarzowi, który sporządzi raport dla odpowiedniej instytucji (np. Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej). Sztab specjalistów bada związek zgłoszonych objawów z przyjęciem preparatu.

Tężec szczepienie cena – jak zaoszczędzić w TropicalMed?

Aby zminimalizować ryzyko wszelkich działań niepożądanych, każdą wizytę w TropicalMed rozpoczyna kwalifikacja lekarska w cenie 70 zł. Podczas takiego badania ocenia się bezpieczeństwo immunizacji konkretnego pacjenta.  Za szczepienie na tężec cena całkowita zależy od tego, jaki preparat ochronny zostanie zastosowany.

Szczepionka na tężec cena za dawkę:

• Tetana: 119 zł;
• Clodivac: 199 zł;
• Boostrix w cenie 239 zł lub Adacel w cenie 239 zł;
• Boostrix Polio za 279 zł i Adacel Polio za 279 zł.

Tężec szczepienie cena w pakiecie: w ofercie TropicalMed znajdują się profilowane zestawy szczepień (np. Pakiet Hotelowy), które zawierają m.in. preparaty skojarzone przeciw tężcowi (sprawdź cennik).

Wszystkie wymienione wyżej szczepionki są dostępne w TropicalMed. Pojedyncze szczepienie przypominające co 10 lat to najlepszy sposób na ochronę swojego zdrowia i życia. 

Serdecznie zapraszamy na wizytę!

FAQ - często zadawane pytania

W jaki sposób można zarazić się tężcem?

Zakażenie tężcem następuje wskutek przedostania się bakterii Clostridium tetani do rany. Patogeny występują głównie w glebie, popiele i odchodach zwierząt. Tężec nie przenosi się z człowieka na człowieka.

Czy tężec jest groźny?

Według danych PZH, toksyna tężcowa jest 80 mln razy bardziej toksyczna niż cyjanek. Zakażenie jest więc poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia. Na szczęście powszechne szczepienia zminimalizowały rozprzestrzenianie się choroby – obecnie w Polsce odnotowuje się średnio kilkanaście przypadków rocznie.

Ile razy szczepi się na tężec?

Powszechne szczepienia na tężec dzieci i młodzieży do 19. roku życia (łącznie 6 dawek) znacznie ograniczyły rozprzestrzenianie się choroby. Należy jednak pamiętać, że uzyskana w ten sposób odporność utrzymuje się tylko przez 10 lat i co dekadę potrzebna jest pojedyncza dawka. Obecnie zakażenia tężcem w Polsce odnotowuje się głównie u seniorów, którzy zbagatelizowali szczepienia przypominające.

Gdzie się zaszczepić na tężec?

Obowiązkowe szczepienia na tężec dla dzieci i młodzieży są refundowane przez NFZ, jednak dawki przypominające dla dorosłych już nie. W ośrodkach TropicalMed można wygodnie i bezpiecznie zaszczepić się przeciw tężcowi, by zachować ciągłość odporności i cieszyć się zdrowiem.