Jak objawia się wścieklizna u człowieka, jak jej zapobiegać?

Wścieklizna u ludzi – czym jest i czy łatwo zarazić się wścieklizną?

Wirus wścieklizny, wywołujący niemal w 100% śmiertelną, neurologiczną chorobę, jest wprowadzany do organizmu człowieka przez zainfekowane zwierzęta. Zakażenie wścieklizną jest najczęściej wynikiem pogryzienia, jednak nawet drobne zadrapania/otarcia zanieczyszczone zakażoną śliną mogą być niebezpieczne. Dotykanie/karmienie zwierzęcia stanowi najmniejsze zagrożenie, jednak i w tym przypadku należy zachować szczególną ostrożność. Wirus może przedostać się do organizmu człowieka przez błony śluzowe oczu, nosa i ust.

Najczęstszymi „sprawcami” zakażeń wśród ludzi pozostają psy (stąd obowiązkowe szczepienia na wściekliznę). Wirusa przenoszą także dzikie zwierzęta, m.in.:

• lisy,
• małpy,
• nietoperze,
• kojoty,
• mangusty,
• szopy pracze.

Najlepszym sposobem na zmniejszanie ryzyka zakażenia jest więc unikanie kontaktu ze zwierzętami, szczególnie dzikimi lub bezpańskimi. Te zainfekowane są często agresywniejsze i bardziej pobudzone, co sprzyja atakom i rozprzestrzenianiu wirusa. Jak rozpoznać objawy wścieklizny u ludzi oraz u zwierząt, od których można się zarazić?

Jakie są objawy wścieklizny u ludzi, a jakie u zwierząt?

Wścieklizna to choroba wywołana przez wirusa, którego głównym rezerwuarem są zwierzęta. W okresie inkubacji, czyli czasu od ugryzienia do pierwszych objawów, zwierzę nie zaraża – drobnoustroje nie występują jeszcze w ślinie. Dopiero gdy uda się im przedostać do mózgu, a stamtąd do gruczołów (ślinianek), ugryzienie staje się groźne. 

Kiedy zainfekowana ślina dostanie się do organizmu człowieka (i nie podejmuje się leczenia), wirus rozwija się i namnaża – to tzw. okres inkubacji, który trwa średnio 2-3 miesiące. Następnie patogeny atakują ośrodkowy układ nerwowy. Pierwsze objawy wścieklizny u człowieka obejmują rozdrażnienie, ból głowy, a także mrowienie, kłucie lub pieczenie rany. Później choroba przybiera jedną z form – mózgową lub porażenną:

• wścieklizna mózgowa – objawia się nadpobudliwością i hydrofobią (strachem przed wodą); doprowadza do śmierci w ciągu kilku dni w wyniku zatrzymania czynności życiowych;
• wścieklizna porażenna – to stopniowy paraliż mięśni, zaczynający się najczęściej od miejsca zainfekowania; w następnej kolejności pojawia się śpiączka, a na końcu – śmierć. Cały proces trwa dłużej niż w przypadku pierwszej formy wścieklizny.

Jak widać, choroba praktycznie zawsze prowadzi do śmierci. Aby zapobiec infekcji, należy unikać kontaktu ze zwierzętami, szczególnie psami, które odpowiadają za większość zakażeń u ludzi. Jak choroba objawia się u czworonogów?

Wścieklizna u zwierząt objawy

Jakikolwiek kontakt z potencjalnie zarażonym zwierzęciem może być niebezpieczny, dlatego najlepiej unikać interakcji z bezpańskimi i/lub nieznanymi psami oraz dzikimi zwierzętami. To nie zawsze jest możliwe, dlatego jeśli już dojdzie do wypadku, warto zebrać jak najwięcej informacji o stanie zdrowia zwierzęcia oraz obserwować go przez następne 10 dni. Powodem do niepokoju powinny być wówczas następujące objawy:

• utrata apetytu,
• wymioty,
• nadwrażliwość na hałas/światło,
• intensywne drapanie i lizanie rany,
• nietypowe zachowanie zwierzęcia (wycofanie/nadmierna otwartość).

To pierwsze objawy wścieklizny, po których następują najbardziej charakterystyczne symptomy:

• agresja, nadpobudliwość,
• wzmożona praca ślinianek i trudności w połykaniu śliny (piana z pyska),
• apatia, spowolnione ruchy,
• brak strachu przed ludźmi w przypadku dzikich zwierząt,
• drgawki/paraliż,

Psy są głównym rezerwuarem wirusa wścieklizny na świecie, toteż w wielu krajach (m.in. w Polsce) wprowadzono obowiązek corocznego szczepienia. Zwierzęta bezpańskie i/lub zaniedbane często nie są jednak chronione, co skutkuje rozprzestrzenianiem się drobnoustrojów chorobotwórczych. Dlatego jeśli nie ma możliwości obserwacji, każde pogryzienie należy traktować jak potencjalne zakażenie wścieklizną.  

Wścieklizna w Polsce i na świecie, czyli gdzie jest ryzyko zakażenia?

Wścieklizna to choroba, która powszechnie kojarzy się ze zwierzętami. I słusznie – do zakażeń wśród ludzi dochodzi właśnie w wyniku pogryzienia/polizania przez zainfekowane zwierzę. Wścieklizna występuje na całym świecie, jednak ryzyko zachorowania w niektórych krajach jest większe. Dzieje się tak w regionach, w których obowiązek szczepienia zwierząt (zarówno dzikich, jak i domowych) jest zaniedbywany. Szczepienie przeciwko wściekliźnie pozwala zahamować rozprzestrzenianie się wirusa – kraje, w których profilaktyka jest utrzymywana na odpowiednim poziomie, odnotowują stały spadek zakażeń. 

Wścieklizna w Polsce

Wścieklizna w Polsce jest pod dobrą kontrolą. Ostatni śmiertelny przypadek miał miejsce w 2002 roku. Brak kolejnych to zasługa profilaktyki. Właściciele psów są zobowiązani do corocznego podawania im szczepionki przeciw wściekliźnie. Wymóg ten nie dotyczy pozostałych zwierząt domowych, jednak immunizację zaleca się, gdy pupil (np. kot) jest wypuszczany na zewnątrz bez nadzoru właściciela. Dodatkowo, od wielu lat przeprowadza się profilaktyczne szczepienia dziko żyjących lisów, które swego czasu były w Polsce głównym rezerwuarem wirusa.

W przypadku pokąsania/polizania przez zainfekowane zwierzę wykonuje się tzw. szczepienie poekspozycyjne. Według raportów Państwowego Zakładu Higieny (PZH), co roku w Polsce odnotowuje się kilka tysięcy takich przypadków (ponad 8 tys. w 2022 roku).

Wścieklizna na świecie

Podróżujący do Australii, USA, Kanady czy krajów Europy, raczej nie powinni obawiać się infekcji – profilaktyka wścieklizny jest tam na naprawdę zadowalającym poziomie. W krajach takich jak Rosja, Jordania, Kuba czy Honduras choroba u psów występuje endemicznie. Niemal na całym kontynencie afrykańskim oraz w południowej części Azji odnotowuje się przypadki zakażeń nawet u ludzi. Według CDC, co roku na świecie odnotowuje się około 59 tys. zgonów wywołanych przez wirus wścieklizny. Sytuację epidemiologiczną przedstawia mapa:

Powyżej zaznaczono regiony, do których warto wykonać profilaktyczne szczepienie na wściekliznę dla człowieka przed podróżą. Jako że dostęp do immunoglobuliny, potrzebnej pokąsanym, nieuodpornionym osobom, jest w wielu zakątkach świata ograniczony, warto skonsultować się z lekarzem medycyny podróży w sprawie zasadności immunizacji przed wyjazdem.

Wścieklizna nietoperze

Szczepionki przeciw wściekliźnie są zalecane szczególnie podróżującym, którzy planują eksplorowanie jaskiń. Meksykańskie cenoty czy Marmurowe Jaskinie w Chile co roku przyciągają mnóstwo turystów. Osoby planujące tego typu atrakcje podczas wakacji, powinni zadbać o swoje zdrowie przed wyjazdem. Ugryzienie nietoperza odpowiada bowiem w obu Amerykach za większość przypadków choroby wśród ludzi. W Afryce są główną przyczyną zakażeń wścieklizną razem z szakalami, mangustami i lisami. Nietoperze w Polsce także są jednym z głównych rezerwuarów wirusa. 

Komu zalecana jest szczepionka na wściekliznę dla człowieka?

Jeśli chodzi o ludzi, szczepienie przeciwko wściekliźnie nie figuruje w polskim indeksie jako „obowiązkowe”. Jest zalecana dla tzw. grup podwyższonego ryzyka, czyli np.

• osób, które mają większy kontakt ze zwierzętami (jak lekarze weterynarii, myśliwi),
• podróżujących (szczególnie dzieci) do krajów, w których prawdopodobieństwo zakażenia wirusem wścieklizny jest większe,
• grotołazów (którym grozi zainfekowanie przez ugryzienie nietoperza)

Dzięki tym praktykom udało się niemal całkowicie wyeliminować wściekliznę w Polsce – w ostatnich latach odnotowuje się sporadyczne przypadki zachorowań i to tylko wśród zwierząt.

Jak stosuje się zastrzyki przeciw wściekliźnie po i przed ekspozycją?

W ratowaniu ludzkiego życia stosuje się zastrzyki przeciw wściekliźnie po ugryzieniu psa (lub innego zwierzęcia) oraz profilaktyczne szczepienia ochronne w grupach ryzyka. Chociaż choroba jest śmiertelna, to można jej skutecznie zapobiegać dzięki immunizacji.

Jeśli chodzi o dostępne szczepionki przeciw wściekliźnie, to u ludzi w Polsce stosuje się Verorab, który nie tylko wytwarza tzw. pamięć immunologiczną, ale także zapobiegają zainfekowaniu nawet po ugryzieniu. Preparat zawiera inaktywowanego (zabitego) wirusa i jest podawany w formie domięśniowego zastrzyku. Kliknij w odnośnik, by dowiedzieć się więcej (Verorab). Trzeba pamiętać, że dawkowanie różni się w zależności od przeznaczenia szczepionki (przed/po ekspozycją).

Poekspozycyjna profilaktyka wścieklizny (po ugryzieniu)

Profilaktyka poekspozycyjna (PEP) to ustalone procedury działania w przypadku podejrzenia wścieklizny u człowieka, które należy podjąć jak najszybciej, najlepiej do 24 godzin od narażenia na czynnik zakaźny. Wyróżnia się trzy strategie działania:

1. Oczyszczenie skóry narażonej na kontakt z wirusem – gdy skóra pacjenta nie jest naruszona.
2. Obmycie rany + zastrzyk przeciw wściekliźnie – gdy do skaleczenia/zadrapania mogła dostać się zainfekowana ślina zwierzęcia.
3. Oczyszczenie rany + szczepionka na wściekliznę dla człowieka + podanie immunoglobuliny (przeciwciał) – w przypadku pogryzienia przez zainfekowane zwierzę lub bezpośredniego kontaktu z nietoperzami.

Aby uniknąć infekcji u osób, które nie były wcześniej szczepione, potrzebne są nie tylko zastrzyki przeciw wściekliźnie po ugryzieniu (zazwyczaj w schemacie pięciodawkowym: dzień 0-3-7-14), ale także immunoglobulina. Osoby uodpornione z reguły nie muszą jej przyjmować. Więcej informacji o opatrywaniu rany po pokąsaniu można znaleźć tutaj: jak postępować po pogryzieniu przez psa?

Przedekspozycyjna profilaktyka wścieklizny (w grupach ryzyka)

Przed podróżą, podjęciem zawodu takiego jak np. weterynarz czy możliwym narażeniem się na kontakt z wirusem wścieklizny w inny sposób, zaleca się profilaktyczne szczepienie na wściekliznę dla człowieka. Jest ono podawane w schemacie trzydawkowym (dzień 0-7-21 lub 28), a jeśli to konieczne ze względu na stałe ryzyko zakażenia, podaje się dawki przypominające kiedy cykliczne testy serologiczne wykażą niski poziom VNA (vaccine-induced neutralizing antibodies), czyli według badań co około 10 lat.

Należy pamiętać, że przedekspozycyjna szczepionka na wściekliznę dla człowieka jest dostępna w TropicalMed dla każdego pacjenta od 3. roku życia. Przejrzysty schemat uodparniania zaprezentowano na poniższej grafice:

Zważywszy na to, że na chorobę, jaką jest wścieklizna leczenie jest praktycznie niemożliwe, a zakażenie bez podjęcia natychmiastowych działań (immunizacji) kończy się śmiercią, warto zainwestować w swoje zdrowie i zgłosić się na wizytę szczepienną. Jak prezentuje się oferta TropicalMed?

Szczepienie przeciw wściekliźnie cena: ile kosztuje szczepienie na wściekliznę w TropicalMed?

Wścieklizna u ludzi w Polsce raczej nie jest zagrożeniem – szczepionki i przeciwciała po ugryzieniu są ogólnodostępne, a poszkodowany może liczyć na szybką i bezpłatną pomoc medyczną. Warto jednak zaszczepić się przed podróżą, szczególnie do Afryki i Azji. Na całkowity koszt immunizacji składa się cena preparatu oraz kwalifikacja lekarska. Ile kosztuje szczepienie na wściekliznę w TropicalMed?

Szczepienie przeciw wściekliźnie cena: Verorab (299 zł/dawka) + kwalifikacja lekarska w cenie 70 zł. 

Preparaty w TropicalMed są dostępne na miejscu i przechowywane w odpowiednich warunkach. Zakup i szczepienie odbywają się w jednym obiekcie, co jest wygodniejsze i pozwala zaoszczędzić czas. Wykwalifikowany lekarz medycyny podróży poda preparat ochronny w bezpiecznych i komfortowych warunkach na podstawie szczerej oceny ryzyka zakażenia wirusem wścieklizny w podróży/miejscu pracy.

Serdecznie zapraszamy na wizytę!

FAQ - często zadawane pytania

Jak objawia się wścieklizną u ludzi?

Początkowe objawy wścieklizny obejmują mrowienie i/lub drętwienie w miejscu pogryzienia lub zadrapania oraz rozdrażnienie i bóle głowy. Następnie pojawiają się dezorientacja, pobudzenie i niepokój, omamy oraz hydrofobia. Ostatnim etapem choroby jest porażenie nerwów skutkujące śmiercią.

Po czym poznać, że zwierzę ma wściekliznę?

Zwierzę chore na wściekliznę zachowuje się nietypowo – domowe (np. psy) mogą być wycofane lub nadmiernie pobudzone, wykazywać nadwrażliwość na światło czy intensywnie lizać miejsce zranienia. Dzikie (np. lisy) często zatracają naturalny lęk przed człowiekiem. Należy pamiętać, że nie typowe objawy nie występują w 100% przypadków, dlatego należy unikać kontaktu z nieznanymi lub dzikimi zwierzętami.

Czy wścieklizną u człowieka jest uleczalna?

Natychmiastowe podanie szczepionki i immunoglobuliny po ugryzieniu przez zainfekowane zwierzę pozwala uniknąć śmiertelnej infekcji. Jeśli profilaktyka poekspozycyjna nie zostanie zastosowana, a u człowieka pojawią się kliniczne objawy choroby, zakażenie niemal w 100% kończy się śmiercią. Nie ma bowiem specyficznego lekarstwa zwalczającego wirusa wścieklizny.

Ile osób w Polsce umiera na wściekliznę?

Dzięki szczepieniom profilaktycznym zwierząt (dzikich i domowych) i ludzi narażonych na zakażenie (np. weterynarzy) oraz ogólnodostępności profilaktyki poekspozycyjnej, nie odnotowuje się zgonów w wyniku wścieklizny wśród ludzi. Ostatni śmiertelny przypadek w Polsce miał miejsce w 2002 roku.