Jak objawia się wścieklizna u człowieka, jak jej zapobiegać?

Szczepienie na wściekliznę dla człowieka czy zwierząt?

Wścieklizna to choroba, która powszechnie kojarzy się ze zwierzętami. I słusznie – do zakażeń wśród ludzi dochodzi właśnie w wyniku pogryzienia/polizania przez zainfekowane zwierzę. Wścieklizna występuje na całym świecie, jednak ryzyko zachorowania w niektórych krajach jest większe. Dzieje się tak w rejonach, w których obowiązek szczepienia zwierząt (zarówno dzikich, jak i domowych) jest zaniedbywany. Szczepienie na wściekliznę pozwala zahamować rozprzestrzenianie się wirusa – kraje, w których profilaktyka jest utrzymywana na odpowiednim poziomie, odnotowują stały spadek zakażeń. 

Ostatni śmiertelny przypadek wścieklizny u ludzi w Polsce miał miejsce w 2002 roku. Brak kolejnych to zasługa profilaktyki. Właściciele psów są zobowiązani do corocznego podawania im szczepionki przeciw wściekliźnie. Wymóg ten nie dotyczy pozostałych zwierząt domowych, jednak immunizację zaleca się, gdy pupil (np. kot) jest wypuszczany na zewnątrz bez nadzoru właściciela. Dodatkowo, od wielu lat przeprowadza się profilaktyczne szczepienia dziko żyjących lisów, które swego czasu były w Polsce głównym rezerwuarem wirusa. 

Kiedy potrzebna jest profilaktyczna szczepionka na wściekliznę dla ludzi?

Jeśli chodzi o ludzi, szczepienie na wściekliznę nie figuruje w polskim indeksie jako „obowiązkowe”. Jest zalecana dla tzw. grup podwyższonego ryzyka, czyli np.

• osób, które mają większy kontakt ze zwierzętami (jak lekarze weterynarii, myśliwi),
• podróżujących (szczególnie dzieci) do krajów, w których prawdopodobieństwo zakażenia wirusem wścieklizny jest większe,
• grotołazów (którym grozi zainfekowanie przez ugryzienie nietoperza)

Dzięki tym praktykom udało się niemal całkowicie wyeliminować wściekliznę w Polsce – w ostatnich latach odnotowuje się sporadyczne przypadki zachorowań i tylko wśród zwierząt.

Wścieklizna u ludzi – co wywołuje chorobę?

Wirus wścieklizny jest wprowadzany do organizmu człowieka przez zainfekowane zwierzęta. Zakażenie wścieklizną jest najczęściej wynikiem pogryzienia, jednak nawet drobne zadrapania/otarcia zanieczyszczone zakażoną śliną mogą być niebezpieczne. Dotykanie/karmienie zwierzęcia stanowi najmniejsze zagrożenie, jednak i w tym przypadku należy zachować szczególną ostrożność. Wirus może przedostać się do organizmu człowieka przez błony śluzowe oczu, nosa i ust.

Najczęstszymi „sprawcami” zakażeń wśród ludzi pozostają psy (stąd obowiązkowe szczepienia na wściekliznę). Wirusa przenoszą także dzikie zwierzęta, m.in.:

• lisy,
• małpy,
• nietoperze,
• kojoty,
• mangusty,
• szopy pracze.

Najlepszym sposobem na zmniejszanie ryzyka zakażenia jest więc unikanie kontaktu ze zwierzętami, szczególnie dzikimi lub bezpańskimi. 

Jak objawia się zakażenie i czy wścieklizna u człowieka jest uleczalna?

Wścieklizna to choroba wywołana przez wirus, którego głównym rezerwuarem są zwierzęta. Te zainfekowane są często agresywniejsze i bardziej pobudzone, więc atakują inne i rozprzestrzeniają wirusa. W okresie inkubacji, czyli czasu od ugryzienia do pierwszych objawów, zwierzę nie zaraża – drobnoustroje nie występują jeszcze w ślinie. Dopiero gdy uda się im przedostać do mózgu, a stamtąd do gruczołów (ślinianek), ugryzienie staje się groźne. 

Kiedy zainfekowana ślina dostanie się do organizmu człowieka (i nie podejmuje się leczenia), wirus rozwija się i namnaża (okres inkubacji). Następnie atakuje ośrodkowy układ nerwowy. Pierwsze objawy wścieklizny po ugryzieniu przez psa obejmują mrowienie, kłucie lub pieczenie rany. Później choroba przybiera jedną z form – mózgową lub porażenną.

• mózgową – objawia się nadpobudliwością i hydrofobią (strachem przed wodą); doprowadza do śmierci w ciągu kilku dni w wyniku zatrzymania czynności życiowych;
• porażenna – stopniowy paraliż mięśni, zaczynający się najczęściej od miejsca zainfekowania; w następnej kolejności pojawia się śpiączka, a na końcu – śmierć. Cały proces trwa dłużej niż w przypadku pierwszej formy wścieklizny.

Jak widać, choroba praktycznie zawsze prowadzi do śmierci. Czy wścieklizna u człowieka jest uleczalna? W ratowaniu życia po zakażeniu stosuje się zastrzyki przeciw wściekliźnie po ugryzieniu psa (szczepienie + immunoglobulina) lub profilaktyczne szczepienia ochronne w grupach ryzyka. Jako że dostęp do immunoglobuliny jest w wielu zakątkach świata ograniczony, warto skonsultować się z lekarzem medycyny podróży w sprawie zasadności immunizacji przed wyjazdem.

Kiedy szczepionka na wściekliznę dla człowieka jest wskazana przed podróżą?

Podróżujący do Australii, USA, Kanady czy krajów Europy, raczej nie powinni obawiać się zakażenia – profilaktyka wścieklizny jest tam na naprawdę zadowalającym poziomie. W krajach takich jak Rosja, Jordania, Kuba czy Honduras wścieklizna u psów występuje endemicznie. Niemal na całym kontynencie afrykańskim oraz w południowej części Azji odnotowuje się przypadki zachorowań nawet u ludzi. Sytuację epidemiologiczną przedstawia mapa:

Powyżej zaznaczono regiony, w których warto wykonać profilaktyczne szczepienie na wściekliznę dla człowieka przed podróżą.

Wścieklizna nietoperze

Szczepionki przeciw wściekliźnie są zalecane szczególnie podróżującym, którzy planują eksplorowanie jaskiń. Meksykańskie cenoty czy Marmurowe Jaskinie w Chile co roku przyciągają mnóstwo turystów. Osoby planujące tego typu atrakcje podczas wakacji, powinni zadbać o swoje zdrowie przed wyjazdem. Ugryzienie nietoperza odpowiada bowiem w obu Amerykach za większość przypadków choroby wśród ludzi. W Afryce są główną przyczyną zakażeń wścieklizną razem z szakalami, mangustami i lisami. Nietoperze w Polsce także są jednym z głównych rezerwuarów wirusa. 

Wścieklizna u psów – objawy

Jakikolwiek kontakt z potencjalnie zarażonym zwierzęciem może być niebezpieczny, dlatego najlepiej unikać interakcji z bezpańskimi i/lub nieznanymi psami oraz dzikimi zwierzętami. To nie zawsze jest możliwe, dlatego jeśli już dojdzie do wypadku, warto zebrać jak najwięcej informacji o stanie zdrowia zwierzęcia oraz obserwować go przez następne 10 dni. Powodem do niepokoju powinny być wówczas następujące objawy:

• utrata apetytu,
• wymioty,
• nadwrażliwość na hałas/światło,
• intensywne drapanie i lizanie rany,
• nietypowe zachowanie zwierzęcia (wycofanie/nadmierna otwartość).

To pierwsze objawy zarażenia wścieklizną, po których następują najbardziej charakterystyczne symptomy:

• agresja, nadpobudliwość,
• wzmożona praca ślinianek i trudności w połykaniu śliny (piana z pyska),
• apatia, spowolnione ruchy,
• brak strachu przed ludźmi w przypadku dzikich zwierząt,
• drgawki/paraliż,

Psy są głównym rezerwuarem wirusa wścieklizny na świecie, toteż w wielu krajach (m.in. w Polsce) wprowadzono obowiązek corocznego szczepienia. Zwierzęta bezpańskie i/lub zaniedbane często nie są jednak chronione, co skutkuje rozprzestrzenianiem się drobnoustrojów chorobotwórczych. Dlatego jeśli nie ma możliwości obserwacji, każde pogryzienie należy traktować jak potencjalne zakażenie wścieklizną.  

Jak stosuje się zastrzyki przeciw wściekliźnie po ugryzieniu psa i przed zakażeniem?

Wścieklizna to choroba śmiertelna, której można jednak zapobiec niemal w 100%. Tzw. profilaktyka poekspozycyjna (PEP) to ustalone procedury działania w przypadku podejrzenia wścieklizny u człowieka. Wyróżnia się trzy strategie działania:

1. Oczyszczenie skóry narażonej na kontakt z wirusem – gdy skóra pacjenta nie jest naruszona.
2. Obmycie rany + zastrzyk przeciw wściekliźnie – gdy do skaleczenia/zadrapania mogła dostać się zainfekowana ślina zwierzęcia.
3. Oczyszczenie rany + szczepionka na wściekliznę + podanie immunoglobuliny (przeciwciał) – w przypadku pogryzienia przez zainfekowane zwierzę lub bezpośredniego kontaktu z nietoperzami.

Szczepionki nie tylko wytwarzają tzw. pamięć immunologiczną, ale także zapobiegają zainfekowaniu nawet po ugryzieniu. W wielu krajach pozwoliło to wyeliminować chorobę wśród ludzi. Od 2002 roku w Polsce dochodzi tylko do sporadycznych zakażeń wśród zwierząt.

Jeśli chodzi o dostępne szczepionki przeciw wściekliźnie, to u ludzi w Polsce stosuje się Verorab. Preparat zawiera inaktywowanego (zabitego) wirusa i jest podawany w formie domięśniowego zastrzyku. Dawkowanie różni się w zależności od przeznaczenia szczepionki:

• Profilaktyka przed ekspozycją (np. przed podróżą) – trzy dawki podawane w odstępach 0-7-28 dni (ostatnia może być także podana w 21 dniu); jeśli to konieczne ze względu na stałe ryzyko zakażenia, podaje się dawki przypominające kiedy cykliczne testy serologiczne wykażą niski poziom VNA (vaccine-induced neutralizing antibodies), czyli według badań co około 10 lat.
• Profilaktyka po ekspozycji (np. pogryzienie osoby niezaszczepionej przez dzikie zwierzę) – pięć dawek w odstępach 0-3-7-14-28 dni. 

Przejrzysty schemat uodparniania szczepionką na wściekliznę dla człowieka zaprezentowano na poniższej grafice:

Ile kosztuje szczepionka na wściekliznę dla ludzi?

Wścieklizna u ludzi w Polsce raczej nie jest zagrożeniem – szczepionki i przeciwciała po ugryzieniu są ogólnodostępne, a poszkodowany może liczyć na szybką i bezpłatną pomoc medyczną. Warto jednak zaszczepić się przed podróżą, szczególnie do Afryki i na południe Azji.

Szczepienie na wściekliznę można wykonać w TropicalMed za 299 zł (Verorab)/dawka.Przed każdym zastrzykiem potrzebna jest specjalistyczna kwalifikacja lekarska w cenie 60 zł. 

Preparaty w TropicalMed są dostępne na miejscu i przechowywane w odpowiednich warunkach. Zakup i szczepienie odbywają się w jednym obiekcie, co jest wygodniejsze i pozwala zaoszczędzić czas.

Serdecznie zapraszamy na wizytę!

FAQ - często zadawane pytania

Jak objawia się wścieklizną u ludzi?

Początkowe objawy wścieklizny obejmują mrowienie i/lub drętwienie w miejscu pogryzienia lub zadrapania oraz rozdrażnienie i bóle głowy. Następnie pojawiają się dezorientacja, pobudzenie i niepokój, omamy oraz hydrofobia. Ostatnim etapem choroby jest porażenie nerwów skutkujące śmiercią.

Po czym poznać, że zwierzę ma wściekliznę?

Zwierzę chore na wściekliznę zachowuje się nietypowo – domowe (np. psy) mogą być wycofane lub nadmiernie pobudzone, wykazywać nadwrażliwość na światło czy intensywnie lizać miejsce zranienia. Dzikie (np. lisy) często zatracają naturalny lęk przed człowiekiem. Należy pamiętać, że nie typowe objawy nie występują w 100% przypadków, dlatego należy unikać kontaktu z nieznanymi lub dzikimi zwierzętami.

Czy wścieklizną u człowieka jest uleczalna?

Natychmiastowe podanie szczepionki i immunoglobuliny po ugryzieniu przez zainfekowane zwierzę pozwala uniknąć śmiertelnej infekcji. Jeśli profilaktyka poekspozycyjna nie zostanie zastosowana, a u człowieka pojawią się kliniczne objawy choroby, zakażenie niemal w 100% kończy się śmiercią. Nie ma bowiem specyficznego lekarstwa zwalczającego wirusa wścieklizny.

Ile osób w Polsce umiera na wściekliznę?

Dzięki szczepieniom profilaktycznym zwierząt (dzikich i domowych) i ludzi narażonych na zakażenie (np. weterynarzy) oraz ogólnodostępności profilaktyki poekspozycyjnej, nie odnotowuje się zgonów w wyniku wścieklizny wśród ludzi. Ostatni śmiertelny przypadek w Polsce miał miejsce w 2002 roku.