Polio – komu zagraża i kto powinien się zaszczepić

Polio co to za choroba i jak się rozprzestrzenia? 

Poliomyelitis choroba Heinego-Medina, paraliż dziecięcy lub po prostu polio. Wszystkie te określenia odnoszą się do jednej, ostrej infekcji układu nerwowego. Wywołują ją trzy typy ludzkich enterowirusów, które mogą przedostać się do organizmu człowieka na dwa sposoby:

• Pierwszy i najczęstszy to droga fekalno-oralna (pokarmowa), czyli spożycie skażonej wody/żywności albo kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi przez nosiciela i włożenie brudnych rąk do ust.
• Drugi to droga kropelkowa; wywołana przez wirusy Polio choroba może szerzyć się poprzez kaszel, kichanie czy nawet rozmowę z nosicielem.

Warto pamiętać, że osoba zainfekowana wydala drobnoustroje jeszcze przez kilka tygodni po chorobie – nawet jeśli jej przebieg był bardzo łagodny lub nawet bezobjawowy. Dlatego nawet pojedynczy potwierdzony przypadek jest uznawany za duże zagrożenie. Dzieje się tak dlatego, że bezobjawowi nosiciele mogą rozprzestrzeniać wirusa nieświadomie. Kiedy informacja o jednym chorym wychodzi na jaw, prawdopodobnie setki innych ludzi jest już zainfekowana.

Żeby dowiedzieć się, co to jest poliomyelitis, warto wiedzieć nie tylko o sposobach rozprzestrzeniania się, ale i o przebiegu (objawach i możliwych powikłaniach) choroby.

Poliomyelitis objawy – czym grozi zakażenie wirusem Polio?

Wirus Polio występuje w organizmie człowieka oraz w wodzie/pokarmie skażonych jego wydalinami. Kiedy uda mu się wniknąć do kolejnego organizmu, dociera do przewodu pokarmowego i inkubuje (namnaża się) w nabłonku jelit. Okres wylęgania, czyli od zakażenia do pojawienia się pierwszych objawów, wynosi zwykle 7-14 dni.

Przed chorobą, jaką jest polio szczepienie obowiązkowe jest w wielu krajach, co znacznie osłabiło enterowirusa. Przekłada się to na nieinwazyjny przebieg choroby u większości zakażonych. Około 95% infekcji jest bezobjawowych lub skąpoobjawowych^[1]. Co z pozostałymi przypadkami?

Polio poronne (4-8% przypadków)

W zależności od tego, jak długo inkubuje wirus Polio choroba ma mniej lub bardziej poważny przebieg. Jeśli okres wylęgania jest krótki (około 3-6 dni), poliomyelitis objawy są łagodniejsze i obejmują:

• ból brzucha,
• utratę apetytu,
• mdłości i/lub wymioty
• złe samopoczucie/osłabienie,
• niewysoką gorączkę (do 39°C).

Wywołane przez polio objawy wymienione wyżej zazwyczaj ustępują samoczynnie po tygodniu. Nie oznacza to jednak, że należy lekceważyć polio – to choroba niezwykle zaraźliwa i mogąca przybrać ciężką, porażenną formę. 

Polio porażenne (około 1% przypadków)

Długotrwały rozwój (około 7-21 dni) oznacza bardziej inwazyjny przebieg choroby. Patogeny atakują wówczas tkankę limfatyczną, by przedostać się do krwiobiegu. Stamtąd „wędrują" do ośrodkowego układu nerwowego, by niszczyć neurony i spowodować charakterystyczny dla polio paraliż albo zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jakie objawy się wówczas pojawiają?

• Polio rdzeniowe – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z gorączką, bólem głowy, sztywnością karku, nudnościami i wymiotami.
• Ostre porażenie wiotkie (OPW) – jest często niesymetryczne i może dotknąć kończyn (najczęściej dolnych), nerwów twarzowych albo mięśni oddechowych (tzw. polio opuszkowe)^[2]

Spowodowane przez polio objawy wymienione wyżej, zagrażają życiu pacjenta – według WHO, umiera do 10% sparaliżowanych^[3]. Choroba Heinego-Medina może też prowadzić do trwałych powikłań (u około 1 na 200 zakażonych). Kto jest na to najbardziej narażony?

Kto jest szczególnie narażony na powikłania po polio?

Obecnie bardzo mały odsetek infekcji prowadzi do polio rdzeniowego czy porażeń. Istnieje jednak kilka czynników, mogących wpływać na inwazyjny przebieg choroby. Są to:

• niewykształcona odporność (stąd na polio szczepienie obowiązkowe jest niezwykle ważne dla niemowląt; najwyższa zachorowalność występuje bowiem u dzieci poniżej 5 roku życia),
• uszkodzenie/osłabienie ciała (np. przez wypadek, zbyt intensywne treningi),
• osłabienie układu immunologicznego (np. przez usunięcie migdałków czy wiek),
• ciąża.

Zmiany wywołane najbardziej inwazyjną odmianą polio są często nieodwracalne. Nawet w przypadku całkowitego wyzdrowienia należy liczyć się z powikłaniami, które mogą wystąpić nawet do 40 lat po infekcji. Obejmują one postępujące osłabienie i ból mięśni i stawów oraz silne zmęczenie. Jest to tzw. zespół postpolio^[4].

Niewydolność oddechowa czy zastoinowe zapalenie płuc to kolejne poważne powikłania, związane z porażeniem mięśni oddechowych. Są one poważnym zagrożeniem dla życia pacjenta.

Czy choroba Heinego-Medina jest uleczalna?

Diagnozy choroby Heinego-Medina dokonuje się na podstawie przesłanek:

• klinicznych – polio objawy wymienione wyżej;
• epidemiologicznych – pobyt w kraju endemicznym lub kontakt z chorym bez wcześniejszego zaszczepienia się;
• laboratoryjnych – testy diagnostyczne próbek z gardła, z kału albo (znacznie rzadziej) z płynu mózgowo-rdzeniowego.

Niestety, nie ma konkretnego lekarstwa, które zwalczałoby wirusa. Pomoc choremu polega wyłącznie na łagodzeniu objawów (uśmierzaniu bólu, zbijaniu gorączki), przywracaniu równowagi wodno-elektrolitowej, fizjoterapii oraz podtrzymywaniu funkcji życiowych – chorzy z porażeniem mięśni oddechowych wymagają wentylacji mechanicznej.

Kiedy wiadomo już, co to jest poliomyelitis, czym grozi i jak pomóc choremu, warto zapoznać się z zasadami profilaktyki. Poza przestrzeganiem higieny osobistej i żywienia ważne są też szczepienia ochronne. Co o nich wiemy?

Polio szczepionka kiedy i w jaki sposób ją wynaleziono?

Niektóre źródła sugerują, że choroba Heinego-Medina (znana w Polsce jako polio lub paraliż dziecięcy) istnieje już od starożytności^[5]. Nad tym, co to jest polio zaczęto zastanawiać się już w XVIII wieku, kiedy podjęto pierwszą próbę opisania choroby.

Klasyfikacja choroby

Nieco później niemiecki lekarz, Jacob von Heine, przeprowadził pierwsze systematyczne badanie, które umożliwiło postawienie tezy o jej zaraźliwości. Karl Oskar Medin sklasyfikował polio jako chorobę zakaźną. Naukowcy ci stworzyli solidne podwaliny pod dalsze badania. Ich wkład w naukę został uhonorowany – stąd nazwa "choroba Heinego-Medina" utworzona od dwóch nazwisk lekarzy. 

Wyodrębnienie wirusów

Gwałtowne wybuchy epidemii polio na początku XX wieku zmotywowały do jeszcze intensywniejszych badań nad wirusem. W tym czasie co roku odnotowywano tysiące przypadków śmiertelnych, a u kilkunastu tysięcy dzieci stwierdzano trwałe porażenie mięśni.

Fundacje i organizacje non-profit postawiły więc sobie za cel sfinansowanie (a w konsekwencji przyśpieszenie) prac badawczych. Dzięki temu w 1931 roku udało się wyodrębnić trzy typy poliowirusa (1, 2 i 3), a kilkanaście lat później – wyhodować go na żywych komórkach.

Wynalezienie szczepionek

Na polio IPV szczepionka (tj. "zabita" w formie zastrzyku) została wynaleziona w 1955 roku. Jako druga na światowym rynku farmaceutycznym pojawiła się tańsza polio OPV szczepionka w formie doustnych kropli, zawierająca żywe, osłabione (atenuowane) wirusy. 

Światowa Inicjatywa na rzecz Eradykacji Polio

Od tamtej pory podjęto działania na skalę globalną, mające na celu zaszczepienie dzieci na całym świecie. Na 41. Światowym Zgromadzeniu Zdrowia (1988 rok) podjęto decyzję o całkowitej eliminacji wirusa za pomocą szczepionek. W tym celu powołano Światową Inicjatywę na rzecz Eradykacji Polio (GPEI) kierowaną przez najważniejsze organizacje, takie jak WHO, UNICEF czy Rotary International. Współpraca zaowocowała wyeliminowaniem dwóch z trzech szczepów tzw. dzikiego wirusa.

Obecnie wirus Polio typu 1 występuje tylko w dwóch krajach – w Afganistanie i Pakistanie. Dzięki globalnym szczepieniom na polio częstotliwość zachorowań spadła o 99%. Jak wygląda sytuacja w Polsce?

Czy szczepienie na polio jest obowiązkowe w Polsce?

Przed wprowadzeniem obowiązku immunizacji, w Polsce odnotowywano kilka tysięcy zachorowań rocznie. Na przełomie lat 50. i 60. przeprowadzono masowe szczepienia, które dały bardzo szybkie efekty – wskaźnik zachorowań znacząco spadał, a ostatni przypadek polio w Polsce odnotowano w 1982 roku, czyli nieco ponad 20 lat później. W 1984 roku udało się uzyskać status kraju wolnego od tej choroby^[6].

Polio OPV szczepionka nie jest stosowana w Polsce, jednak w wielu krajach nadal jest używana do uodparniania populacji na wirusa Polio. Przykładowo, na Ukrainie 4 ostatnie obowiązkowe dawki (od 6. miesiąca do 14. roku życia) to właśnie preparaty doustne^[7]. Jak to wygląda w Polsce?

Polio szczepienie co ile lat?

Według polskiego Programu Szczepień Ochronnych (PSO), trzy pierwsze dawki podaje się niemowlętom i małym dzieciom, zazwyczaj w odstępach 6-8 tygodni. Schemat szczepienia podstawowego wygląda następująco:

• pierwsza dawka: 3-4 miesiąc życia,
• druga dawka: 5-6 miesiąc życia,
• trzecia dawka: 6-18 miesiąc życia^[8].

Ostatnią, przypominającą dawkę podaje się dziecku w wieku 6 lat. W zależności od wieku małego pacjenta, zastrzyk robi się w nogę lub ramię. Obecnie w obowiązującym kalendarzu figuruje wyłącznie polio IPV szczepionka, chociaż preparat doustny był stosowany w przeszłości. 

Polio szczepienie co ile lat dawka przypominająca: dostępne preparaty ochronne dają od 5 do 10 lat ochrony przed wirusem; dla osób przebywających na stałe w Polsce raczej nie zaleca się jednak dawek przypominających.

Przeciwko polio szczepionki stanowią skuteczne narzędzie w walce z chorobą, co potwierdzają statystyki (brak zakażeń rodzimych od 1982 roku). Należy pamiętać, że proces erydykacji wirusa w różnych krajach przebiegał/przebiega w różnym tempie. Ostatni przypadek polio w Polsce, nie rodzimy, a zawleczony z podróży do Maroka, odnotowano w 1984 roku. Oznacza to, że w niektórych krajach ryzyko zakażenia jest realne nawet dzisiaj.

Czy szczepienie na polio jest obowiązkowe w podróży?

Tzw. dziki wirus Polio, który siał największe spustoszenie w XX wieku, niemal całkowicie wyeliminowano, wprowadzając obowiązkowe szczepienie na polio. Z trzech szczepów został już tylko jeden (typ 1), który obecnie występuje endemicznie jedynie w dwóch krajach – Afganistanie i Pakistanie.

Dla porównania, zanim pojawiła się szczepionka polio, dziki wirus szalał w ponad 125 krajach na całym świecie. Program eradykacji jest na tyle skuteczny, że w ciągu zaledwie 30 lat udało się wyeliminować 99% przypadków. 

W regionach, gdzie stosowana jest doustna szczepionka na polio (OPV), występuje duża gęstość zaludnienia i dochodzi do pogorszenia warunków higieniczno-sanitarnych, mogą pojawiać się ogniska zakażeń/epidemie. Ludzie zarażają się bowiem wirusem polio znajdującym się w kale osoby zaszczepionej^[9]. Listę państw, w których odnotowuje się przypadki zakażeń cVDPV można znaleźć na poniższej mapce

Przedstawiona wyżej mapa wskazuje miejsca, gdzie ryzyko infekcji jest szczególnie wysokie. Całkowite wyeliminowanie tego problemu zależy od zaangażowania społeczności w immunizację. Turyści powinni mieć też na względzie sezonowy charakter infekcji w klimacie umiarkowanym – szczyt zachorowań przypada tam w miesiącach letnich. W klimacie tropikalnym należy być ostrożnym przez cały czas – wirus polio atakuje bez względu na porę roku i nie odnotowuje się sezonowych wzorców.

Polio szczepionka kiedy przed podróżą: wybierając się do krajów, w których ryzyko zakażenia jest wyższe, może być wymagana immunizacja w odpowiednim terminie^[10], tj. nie wcześniej niż 12 miesięcy przed planowaną datą wyjazdu.

Według ECDC, kraje zagrożone wirusem polio, gdzie może być wymagany certyfikat immunizacji, to:

• Pakistan,
• Kamerun,
• Syria, 
• Afganistan,
• Gwinea Równikowa,
• Etiopia,
• Irak,
• Izrael,
• Somalia,
• Nigeria^[11].

Pojedyncza dawka przypominająca jest bardzo zalecana podróżującym do krajów zagrożonych transmisją wirusa, jednak zazwyczaj nie ma wymogu wyrabiania certyfikatu szczepienia – szczególnie w przypadku krótkich pobytów, tj. do 4 tygodni.

W niektórych krajach władze mogą zażądać wykonania szczepienia na miejscu przed opuszczeniem ich kraju. Zamiast narażać się na dodatkowe koszty i stratę czasu związaną z poliomyelitis szczepienie warto zaplanować jeszcze przed podróżą

Trzeba wiedzieć, że wytyczne w tym zakresie mogą ulegać zmianie, dlatego warto przyjść na wizytę do TropicalMed, gdzie można liczyć na aktualne informacje.

Polio szczepionki – jakie są rodzaje i ceny w TropicalMed?

Na polskim rynku farmaceutycznym zarejestrowano mnóstwo preparatów ochronnych. Do immunizacji w ramach PSO wykorzystuje się pojedynczy (polio IPV szczepionka), natomiast dostępne są też skojarzone, czyli uodparniające nie tylko na paraliż dziecięcy, ale także kilka innych chorób. TropicalMed oferuje oba warianty.

• pojedyncze: Imovax Polio,
• skojarzone: Boostrix Polio lub Adacel Polio (szczepionka przeciw polio + błonicy, tężcowi i krztuścowi).

Jak widać, oferta preparatów chroniących przed więcej niż jedną chorobą jest szersza. Aby dowiedzieć się więcej na temat poszczególnych szczepionek, wystarczy kliknąć w odpowiedni odnośnik. 

Jako że immunizacja dzieci do ukończenia 6. roku życia jest obowiązkowa i refundowana, do naszego ośrodka zgłaszają się głównie osoby dorosłe celem "odświeżenia" swojej odporności za pomocą pojedynczej dawki przypominającej.

Szczepionka polio powikłania

Szczepionka na Heinego Medina jest jedną z najbezpieczniejszych – można ją stosować nawet u niemowląt oraz osób z niedoborami odporności (np. nosicielom HIV).Aby jeszcze bardziej zminimalizować ryzyko związane z immunizacją, w TropicalMed przeprowadza się wnikliwą kwalifikację do szczepienia.

Szczepionka polio powikłania: czasami zdarzają się łagodne skutki uboczne immunizacji, takie jak zaczerwienienie i bolący obrzęk w miejscu ukłucia, które znikają w ciągu 1-2 dni. Jeszcze rzadziej występują objawy takie jak ból głowy, wymioty i biegunka – one też ustępują samoistnie.

To naprawdę niewielka cena za ochronę przed niebezpiecznym paraliżem wywołanym przez wirusa polio. Jeśli mowa o cenach, na koniec warto poruszyć temat kosztów związanych z immunizacją oraz korzyści, jakie wynikają ze szczepienia ochronnego.

Koszt polio szczepionki

Szczepionka przeciw polio jest w Polsce obowiązkowa, co oznacza 100% refundacji od NFZ. Jest tak od 1959 roku, co oznacza, że większość populacji jest wyszczepiona. Dofinansowanie nie dotyczy jednak osób dorosłych, które chcą odświeżyć swoje szczepienie ochronne. Zazwyczaj nie jest ono wymagane, gdyż pełna immunizacja w dzieciństwie daje długotrwałą (często dożywotnią) ochronę przed wirusem polio.

Szczepienie polio dla dorosłych jest jednak zalecane osobom podróżującym do krajów zagrożonych transmisją wirusa (np. Afganistanu, Pakistanu) – nie ma wówczas dofinansowania. Zanim poda się preparat, należy przeprowadzić kwalifikację lekarską w cenie 70 zł. Następną składową wliczającą się w całkowity koszt immunizacji pojedyncza dawka wybranego preparatu. Jak prezentują się stawki w TropicalMed?

Poliomyelitis szczepienie [cennik TropicalMed]:

• Imovax Polio: 179 zł/dawka;
• Adacel Polio: 259 zł/dawka;
• Boostrix Polio: 239 zł/dawka.

TropicalMed zwalnia z obowiązku samodzielnego zakupu i dostarczenia preparatu w odpowiednich warunkach. Immunizacja jest wygodna i bezpieczna, a szczepionka przeciw polio dostępna na miejscu (nie trzeba kupować jej samodzielnie). 

Podróżujesz do krajów wymienionych przez GPEI jako zagrożone transmisją wirusa Polio? Skorzystaj z naszej oferty szczepień ochronnych dla turystów! 

Serdecznie zapraszamy!

FAQ - często zadawane pytania

Jakie są objawy polio?

Polio może mieć łagodny lub ciężki przebieg, w zależności od czasu wylęgania – im dłuższy, tym poważniejsza choroba. Ból głowy i gardła, gorączka, czy złe samopoczucie to objawy charakterystyczne dla łagodnej odmiany choroby, natomiast zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy porażenia (najczęściej kończyn) to cięższy przypadek polio.

Czy szczepienie na polio jest obowiązkowe?

Obowiązkowe szczepienia na polio w Polsce obejmują łącznie 4 dawki: trzy podstawowe dla dzieci do 2. roku życia oraz jedną uzupełniającą w 6. roku życia. Szczepienie przypominające dla dorosłych, którzy np. planują podróż do krajów zagrożonych polio, jest nieobowiązkowe, a więc nierefundowane. Można wykonać je szybko i wygodnie w TropicalMed.

Czy polio jest uleczalne?

Nie ma swoistych leków, które zwalczałyby wirusa polio, dlatego kuracja ma charakter objawowy. Pomoc choremu polega na łagodzeniu dolegliwości, np. poprzez podawanie leków przeciwbólowych.

Czy dorosły może zachorować na polio?

Mimo że polio jest powszechnie uważane za chorobę wieku dziecięcego, to zachorowania wśród dorosłych także się zdarzają. Osoby szczególnie narażone na zakażenie to m.in. podróżujący do krajów zagrożonych transmisją wirusa polio.