Krztusiec – co musisz wiedzieć o chorobie i szczepieniu?

Krztusiec co to za choroba i jak się przenosi?

Krztusiec (dawniej koklusz) to ostra infekcja układu oddechowego, wywołana przez bakterie Bordetella pertussis, zwane powszechnie pałeczkami krztuśca. Ich jedynym rezerwuarem są ludzie, co oznacza, że choroba przenosi się wyłącznie z człowieka na człowieka:

• przez bezpośredni kontakt – tj. rozmowę twarzą w twarz, dzielenie przestrzeni powietrznej przez około godzinę;
• drogą kropelkową – czyli przez ekspozycję na wydzieliny układu oddechowego (np. podczas kichania, kaszlu, rozmowy).

Zakaźność krztuśca jest największa w pierwszych 2 tygodniach choroby, jednak utrzymuje się do 5 tygodni. Ryzyko zakażenia po kontakcie z chorym jest ogromne, wynoszące 80%^[1]. 

Jako że jedna osoba może zarazić nawet 15 osób, a choroba jest niezwykle zaraźliwa, to występują cykliczne epidemie – nawet w krajach, gdzie na krztusiec szczepienie wykonuje się masowo. Średnio co 3-5 lat następuje gwałtowny wzrost zakażeń, o czym w 2024 roku alarmuje Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC)^[2]. W Polsce odnotowano ponad 34-krotny wzrost przypadków krztuśca (już ponad 20 tysięcy) w porównaniu z rokiem poprzednim (kilkaset zachorowań)^[3]. Jak objawia się krztusiec u dzieci i dorosłych?

Krztusiec objawy u dorosłych i dzieci – jak rozpoznać chorobę?

Przebieg choroby zależy od wieku oraz stanu zdrowia i uodpornienia pacjenta. Krztusiec u dzieci (szczególnie noworodków i niemowląt) jest wyjątkowo niebezpieczny, gdyż z reguły przebiega ciężej i częściej prowadzi do powikłań. Dorośli, osoby zaszczepione lub te, które pierwsze zakażenie mają już za sobą, z reguły przechodzą koklusz łagodnie. Jest jednak kilka wyjątków.

Krztusiec objawy u dorosłych: przebieg choroby jest z reguły lżejszy u osób dorosłych, ale niektórzy są narażeni na ciężką infekcję. Są to przede wszystkim seniorzy, osoby otyłe, palacze papierosów czy osoby cierpiące na inne schorzenia, takie jak astma, cukrzyca czy POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc).

Kiedy patogenom uda się wniknąć do organizmu człowieka, osiadają na pęcherzykach płucnych i tam się namnażają. U chorych na krztusiec objawy pojawiają się średnio po 9-10 dniach, chociaż okres inkubacji może trwać od 6 do 20 dni. Typowa infekcja składa się z trzech etapów:

Okres nieżytowy (1-3 tygodnie)

Po wniknięciu do organizmu człowieka, pałeczki krztuśca wywołują infekcję podobną do przeziębienia. W tzw. okresie nieżytowym krztuśca trudno go szybko zdiagnozować, a co za tym idzie – podjąć odpowiednie środki zaradcze. U chorych na krztusiec objawy początkowe obejmują:

• katar i kichanie,
• lekką gorączkę,
• łagodny kaszel,
• zapalenie gardła.

W tej fazie choroba jest najbardziej zakaźna, a na krztusiec leczenie (o którym w dalszej części) – najskuteczniejsze. Powyższe symptomy są z jednak na tyle łagodne, że są z reguły bagatelizowane i nie podejmuje się żadnej kuracji.

Okres napadowego kaszlu (4-8 tygodni)

Po 1-3 tygodniach od wystąpienia pierwszych objawów koklusz przechodzi w drugie, poważniejsze stadium. Wynika to z faktu, że toksyny uwalniane przez bakterie uszkadzają pęcherzyki płucne i powodują obrzęk dróg oddechowych. To z kolei wywołuje wydzielanie gęstej i lepiej wydzieliny, prowokującej odruch kaszlowy.

Dla drugiej fazy krztuśca charakterystyczne są więc uporczywe ataki kaszlu, podczas których wykrztusza się wydzielinę, a oddychanie jest znacznie utrudnione. Próbom nabrania powietrza towarzyszy wówczas charakterystyczne "pianie" (zanoszenie się). 

Krztusiec objawy u dorosłych rzadziej obejmują napadowe ataki kaszlu opisane powyżej. Zazwyczaj jest to raczej przewlekły, 100-dniowy kaszel, który może utrzymać się jeszcze dłużej, jeśli uszkodzenia układu oddechowego wywołane przez toksynę są znaczne. 

Napadowy kaszel znacznie zwiększa ciśnienie krwi, co może prowadzić do pękania naczyń krwionośnych, a co za tym idzie – powstawaniem wybroczyn na twarzy, krwotoków z nosa czy wylewów do spojówek. U niemowląt mogą występować drgawki czy sinica twarzy – to skutek niedotlenienia podczas ataku.

Napad kaszlu jest niezwykle wyczerpujący dla pacjenta i może skończyć się wymiotami.

Okres zdrowienia (2-8 tygodni)

Jak sama nazwa wskazuje, w tej fazie u chorego na krztusiec objawy są coraz rzadsze i łagodniejsze. Nadchodzi stopniowy powrót do zdrowia, chociaż czynniki drażniące albo wysiłek fizyczny nadal mogą wywoływać napady kaszlu. Koklusz może ustąpić bez żadnych komplikacji zdrowotnych, jednak trzeba mieć na względzie możliwe powikłania. Jakie?

Jakie są możliwe powikłania i śmiertelność krztuśca?

U dorosłych koklusz może skutkować m.in. problemami z trzymaniem moczu czy zaburzeniami snu. W tej grupie częstszym powikłaniem jest zapalenie oskrzeli niż zapalenie płuc. Krztusiec u dzieci może skończyć się następującymi komplikacjami zdrowotnymi:

• drgawki,
• bezdech,
• odma płucna,
• zapalenie płuc,
• encefalopatia, czyli trwałe uszkodzenia mózgu.

Zapalenie płuc to najczęstsza przyczyna zgonu dzieci, natomiast pokrztuścowe uszkodzenie mózgu dotyka do 80 na 100 000 chorych dzieci. Encefalopatia z napadami drgawek, zaburzeniami świadomości czy porażeniami nerwów to najgroźniejsze z powikłań, prowadzące do kalectwa. Bagatelizowanie choroby nie jest więc najlepszym pomysłem.

Napady kaszlowe towarzyszące krztuścowi, są na tyle długie i wyczerpujące, że w skrajnych przypadkach mogą skutkować uduszeniem. Według szacunków, co roku odnotowuje się około 24 milionów zakażeń i ponad 160 tysięcy zgonów^[4]. Z tego względu warto zapoznać się z zasadami profilaktyki i leczenia. Co pomaga na krztusiec, kiedy już dojdzie do zakażenia?

Krztusiec leczenie i diagnoza – co pomaga na krztusiec?

Okres nieżytowy krztuśca bardzo łatwo pomylić ze zwykłym przeziębieniem, co utrudnia diagnozę na podstawie przesłanek klinicznych (objawów). Lekarz bierze więc też pod uwagę kryteria epidemiologiczne, czyli aktualność szczepienia na krztusiec oraz styczność z osobą chorą. W razie wątpliwości zostają jeszcze badania laboratoryjne, czyli wykrywanie przeciwciał IgA i IgG w krwi pacjenta albo testy na krztusiec w formie wymazu z jamy nosowo-gardłowej.

Przez pierwsze 3 tygodnie zachorowania na krztusiec leczenie jest najskuteczniejsze. W przypadku szybkiego zdiagnozowania choroby przez 14 dni podaje się antybiotyki z grupy makrolidów (np. erytromycynę, azytromycynę czy klarytromycynę), które pomagają pozbyć się uporczywego kaszlu^[5]

Co pomaga na krztusiec: leczenie objawowe (przeciwkaszlowe, przeciwwymiotne) oraz polegające na nawilżaniu powietrza i unikaniu drażniącego dymu papierosowego czy smogu, przynosi niemałą ulgę. Jako że napady kaszlu bywają naprawdę męczące, konieczne jest także odpowiednie nawodnienie, lekkostrawna dieta i duża dawka odpoczynku.

W późniejszych etapach choroby u osoby cierpiącej na krztusiec leczenie skraca jedynie okres zaraźliwości, lecz nie ma wpływu na przebieg infekcji. Z powodu ograniczonych możliwości łagodzenia infekcji środkami farmakologicznymi, bardzo ważna jest profilaktyka.

Profilaktyka poekspozycyjna krztuśca

Nie później niż do 21 dni po kontakcie z chorym można zastosować profilaktykę poekspozycyjną w postaci wspomnianych wyżej antybiotyków (z reguły bez erytromycyny) lub połączenia sulfametoksazolu z trimetoprimem^[6]. Dawkowanie poszczególnych leków różni się w zależności od wieku – u noworodków, niemowląt przed lub po 6. miesiącu życia oraz u dorosłych kuracja wygląda odmiennie.

Należy jednak pamiętać, że krztusiec jest naprawdę trudny do rozpoznania, więc nawet po styczności z osobą chorą mało kto zdaje sobie sprawę, że potrzebuje profilaktyki poekspozycyjnej. Najskuteczniejszą (bo ciągłą, a nie doraźną) ochronę daje immunizacja. Kiedy szczepienie na krztusiec wykonuje się obowiązkowo, a kiedy jest ono zalecane?

Czy szczepienie na krztusiec jest obowiązkowe w Polsce?

Przed wynalezieniem szczepionki, krztusiec u dzieci był jednym z najczęstszych przyczyn zgonów. Po wynalezieniu szczepionki w 1926 roku sytuacja uległa znacznej poprawie. W Polsce powszechne, obowiązkowe szczepienia ruszyły w 1961 roku^[7], co oznacza, że większość populacji jest chroniona przed tą chorobą. 

Obowiązkowe szczepienie krztusiec: koklusz u dzieci eliminuje się za pomocą skojarzonego szczepienia błonica tężec krztusiec. W PSO (Programie Szczepień Ochronnych) obowiązującym w Polsce, jest ono oznaczone literami D, T i P, które odnoszą się do angielskich nazw: Diphtheria (błonica), Tetanus (tężec) oraz Pertussis (krztusiec).

Należy pamiętać, że tylko podstawowe szczepionki na krztusiec (4 pierwsze dawki) zawierają pełnokomórkowy składnik krztuścowy, a dwie dawki przypominające podane w 6. i 14. roku życia są już bezkomórkowe, zapewniające dzieciom krótszą odporność (średnio 5 zamiast 10 lat). O tym, kiedy szczepienie na krztusiec wykonuje się w Polsce, w obrazowy sposób informuje poniższa grafika:

Jak widać na powyższej grafice, obowiązkowe szczepienie w 19. roku życia jest pozbawione składnika krztuścowego, co oznacza, że ostatnia refundowana dawka jest podawana dzieciom w wieku 14 lat. Dla zachowania ciągłości ochrony zaleca się zamianę preparatu 2w1 (na błonicę i tężec) na szczepionkę 3w1.

Szczepienia na krztusiec są skutecznym narzędziem w profilaktyce choroby, jednak podobnie jak przechorowanie kokluszu, nie daje dożywotniej odporności. Dlatego zaleca się cykliczne przyjmowanie dawek przypominających.

Kiedy zalecana jest szczepionka na krztusiec dla dorosłych?

Dla zachowania ciągłości ochrony przed bakterią Bordetella pertussis i wywołaną przez nie infekcję, zalecana jest szczepionka na krztusiec dla dorosłych, szczególnie z wymienionych wcześniej grup ryzyka. Każdy, kto przeszedł pełną immunizację w dzieciństwie (a zważywszy na datę jej wprowadzenia, jest to niemal każdy), potrzebuje jedynie pojedynczej dawki przypominającej. 

Szczepienie na krztusiec co ile: przyjęcie pojedynczego zastrzyku jest zalecane co 10 lat. Szczegóły w: przypominające szczepienia na krztusiec.

Na krztusiec szczepionka jest warta rozważenia nie tylko ze względu na swoje zdrowie, ale także w celu ochrony szczególnie wrażliwych na działanie pałeczek krztuśca – to tzw. strategia kokonowa. Immunizacji powinny poddać się następujące grupy:

• kobiety w ciąży i osoby z ich otoczenia,
  
• opiekunowie seniorów (np. w domach spokojnej starości),
• personel medyczny (szczególnie neonatolodzy, pediatrzy),
• osoby zajmujące się niemowlętami (np. rodzice, rodzeństwo).

Zważywszy na to, że noworodki i niemowlęta są szczególnie narażone na ciężki przebieg choroby i poważne powikłania, na koklusz szczepienie warto wykonać w pierwszej i ostatniej grupie z powyższej listy. Dlaczego to takie ważne?

Szczepienie na krztusiec w ciąży

Niezwykle ważne jest szczepienie na krztusiec w ciąży, dzięki któremu część przeciwciał jest przekazywana z organizmu matki do płodu. Jest to także tzw. strategia kokonowa, mająca na celu ochronę noworodków do czasu otrzymania pierwszej dawki w ramach PSO (w 2. miesiącu życia). Immunizacja rodziców i innych osób z otoczenia malucha pozwala uniknąć zarażenia podczas zajmowania się nim.

Kiedy szczepienie na krztusiec w ciąży: pojedynczą dawkę szczepionki bezkomórkowej zaleca się przyjąć między 27. a 36. tygodniem ciąży. Należy pamiętać o odpowiednim rozplanowaniu immunizacji. Przykładowo, między preparatem na RSV i na krztusiec musi upłynąć minimum 2 tygodnie. 

Po spersonalizowane szczepienia uwzględniające indywidualne czynniki bezpieczeństwa i skuteczności warto zgłosić się do TropicalMed. Więcej informacji na temat immunizacji przyszłych mam można znaleźć we wpisie: szczepienie na krztusiec w ciąży.

Wiele przyszłych mam zastanawia się, czy szczepionki na krztusiec są obowiązkowe dla ciężarnych kobiet. Chociaż nie są one wymagane, to ze względu na wysokie ryzyko związane z zakażeniem noworodka, bardzo zalecane. Ile kosztuje szczepionka na krztusiec dla dorosłych w ośrodku TropicalMed?

Szczepionka na krztusiec cena – ile kosztują dawki przypominające?

Na polskim rynku farmaceutycznym jest dostępnych mnóstwo różnych preparatów ochronnych. Ich cechą wspólną jest poliwalentność, czyli uodpornienie na więcej niż jedną chorobę (krztusiec + od 2 do 5 innych chorób). W TropicalMed dostępne są preparaty 3w1 i 4w1 – bezkomórkowe, zalecane jako dawka przypominająca. Jako że na krztusiec szczepionka przypominająca nie jest refundowana, trzeba za nią zapłacić z własnej kieszeni. Ile dokładnie?

Przed zaaplikowaniem któregokolwiek preparatu niezbędny jest wywiad lekarski mający na celu wykluczenie przeciwwskazań. W TropicalMed kosztuje on 70 zł.

Sytuacja epidemiologiczna na świecie jest dynamiczna, dlatego zaleca się szczepienia dla podróżnych. TropicalMed oferuje profilowane pakiety (np. Hotelowy lub Półwysep Indyjski) zawierające m.in. preparaty ze składnikiem krztuścowym – sprawdź cennik.

Aby dowiedzieć się więcej na temat wybranej szczepionki, wystarczy kliknąć odpowiadający jej odnośnik. Można tam znaleźć m.in, zasady działania, a także wskazania i przeciwwskazania do zastosowania poszczególnych preparatów ochronnych. To zbiór najważniejszych informacji, które warto znać przed wizytą szczepienną.

Szczegółów o poszczególnych chorobach, na które uodparniają szczepionki 3w1 i 4w1 można znaleźć na blogu TropicalMed. Sprawdź: błonica, tężec, polio. 

Szczepienie krztusiec – dlaczego warto je odnawiać?

Niewątpliwą zaletą jest nabycie/utrwalenie odporności na minimum trzy choroby za pomocą jednej serii szczepień. Wspomniane wcześniej preparaty wysokoskojarzone (nierefundowane) pomagają eliminować krztusiec u dzieci oraz pięć dodatkowych chorób. Dzięki temu można znacznie zmniejszyć liczbę obowiązkowych zastrzyków, a co za tym idzie – oszczędzić maluchowi stresu. Sprawdź: szczepionki 6w1.

Szczepienia na krztusiec pomagają zapobiegać najpoważniejszym powikłaniom, a nawet śmierci w wyniku choroby. Ma ona wyniszczający wpływ na organizm, a infekcja trwa wiele tygodni. Dodatkowo, bakteria Bordetella pertussis rozprzestrzenia się bardzo szybko – szacuje się, że 80% osób zarazi się, mających bezpośredni kontakt z nosicielem. Immunizacja pomaga zapobiegać rozprzestrzenianiu się patogenów i wytworzyć tzw. odporność populacyjną.

Na krztusiec szczepionka jest szczególnie ważna w dobie zagrożenia koronawirusem. Choroby układu oddechowego (takie jak np. koklusz) mogą bowiem pogarszać rokowania pacjentów z COVID-19. Niestety, problem zaniedbywania obowiązkowej immunizacji nasilił się podczas pandemii. WHO i UNICEF odnotowały spadek odsetka zaszczepionych niemowląt o 5 punktów procentowych.

Na koniec warto wspomnieć o wygodzie i bezpieczeństwie wizyty szczepiennej w TropicalMed. Na wizytę można zapisać się za pomocą kilku kliknięć w intuicyjnym systemie rejestracji online, a do wyboru jest kilka klinik z dogodną lokalizacją. Przed immunizacją przeprowadzana jest wnikliwa kwalifikacja do szczepienia na krztusiec, by zapewnić pełny komfort i wykluczyć wszelkie przeciwwskazania.

Serdecznie zapraszamy na wizytę!

FAQ - często zadawane pytania

Jakie są objawy krztuśca?

Krztusiec to choroba, która ma dwufazowy przebieg. Pierwsze stadium, tj. okres nieżytowy jest bardzo podobny do zwykłego przeziębienia; objawia się łagodną gorączką i kaszlem, kichaniem i katarem. Druga faza, czyli okres kaszlu napadowego jest dużo poważniejsza, ale i łatwiejsza do zdiagnozowania – chory ma problemy z oddychaniem (charakterystyczne pianie) oraz uporczywe ataki kaszlu z gęstą wydzieliną kończące się czasami wymiotami czy krwotokami z nosa.

Ile trwa nieleczony krztusiec?

Jeśli nie podjęto leczenia krztuśca za pomocą antybiotyków, to po tygodniu lub dwóch okresu nieżytowego przychodzi czas na następną fazę choroby, tj. charakterystyczne napady kaszlu. Mogą się one utrzymywać od 2 do 4 tygodni. Ustępowanie choroby trwa zazwyczaj kolejne 2 tygodnie – wówczas ataki są coraz rzadsze i łagodniejsze. U dorosłych i młodzieży przebieg choroby nie jest tak gwałtowny jak u dzieci, jednak uciążliwy kaszel może się u nich utrzymywać dłużej, nawet przez wiele tygodni.

Czy na krztusiec antybiotyk?

Zdiagnozowanie krztuśca i zastosowanie antybiotyku (np. azytromycyny) w fazie nieżytowej jest najskuteczniejszą metodą leczenia. Pomoc choremu polega też na łagodzeniu objawów poprzez podawanie leków łagodzących kaszel, wietrzenie pomieszczeń i nawilżanie powietrza.

Kto powinien zaszczepić się na krztusiec?

Szczepienie na krztusiec jest w Polsce obowiązkowe u dzieci i młodzieży do 14. roku życia. Immunizacja daje do 10 lat odporności. Dawki przypominające są zalecane wszystkim, jednak szczególnie kobietom w ciąży, osobom palącym, astmatykom czy seniorom.