Małpia ospa – czym jest i jak jej zapobiegać?

Małpia ospa czy jest niebezpieczna?

Małpia ospa (mpox) to odzwierzęca choroba zakaźna odkryta w 1958 roku w kolonii makaków przetrzymywanych w celach badawczych. Pierwszy przypadek u człowieka zarejestrowano w 1970 roku w Demokratycznej Republice Konga. Chorobę wywołuje wirus małpiej ospy, który występuje w dwóch wariantach:

• klad 1 ma cięższy przebieg i wyższą śmiertelność (do 10-11%),
• klad 2 odpowiada za światową epidemię z 2022 roku^[1].

W zależności od szczepu wirusa, objawy ospy małpiej mogą być mniej lub bardziej poważne. Oba warianty mają jednak te same drogi transmisji. Jak się przenoszą?

Małpia ospa sposób zakażenia – jak można się zarazić?

Jeśli chodzi o chorobę, jaką jest ospa małpia przenoszenie następuje na kilka różnych sposobów. Bliski kontakt z nosicielem (np. rozmowa twarzą w twarz, całowanie, stosunek płciowy) to pierwsza droga transmisji. Wirus małpiej ospy występuje bowiem w ślinie, krwi, nasieniu czy moczu nosiciela, a niezwykła odporność patogenu sprawia, że może on pozostawać na skażonych powierzchniach przez minimum 15 dni^[2].

W nawiązaniu do nazwy choroby „małpia ospa” sposób zakażenia to także kontakt ze zwierzętami, głównie naczelnymi. Ugryzienie czy zadrapanie, a także oprawianie skażonego mięsa czy kontakt ze schwytanym, zainfekowanym zwierzęciem to prosta droga do choroby. Rezerwuary wirusa są wciąż badane, jednak do tej pory udało się zaobserwować, że mogą być niektóre gatunki wiewiórek linowych i drzewiastych, szczurów, myszy, popielic i oczywiście małp.

W przypadku choroby, jaką jest małpia ospa przenoszenie drogą wertykalną (tj. przez łożysko) jest także możliwe. Grozi to poronieniem, śmiercią noworodka czy poważnymi powikłaniami dla matki.

Jakie są objawy małpiej ospy?

Do 21 dni (a zwykle w ciągu kilku dni) od wniknięcia wirusa do organizmu pojawiają się pierwsze objawy ospy małpiej, które obejmują:

• ogólne osłabienie,
• gorączkę i dreszcze,
• obrzęk węzłów chłonnych,
• ból głowy, pleców i mięśni,
• wysypkę, która często zaczyna się na twarzy i rozprzestrzenia się na całe ciało – nawet na podeszwy stóp, gardło czy odbyt.

Wymienione wyżej objawy małpiej ospy utrzymują się średnio przez 2-4 tygodnie, chociaż w niektórych przypadkach uciążliwa infekcja może trwać dłużej. Bardzo ważną kwestią są też możliwe konsekwencje choroby, a więc czy małpia ospa jest śmiertelna oraz jakie są jej powikłania.

Małpia ospa śmiertelność i powikłania

Utrzymująca się do miesiąca infekcja z uciążliwymi objawami wcale nie jest najgorszym, co może spotkać osobę dotkniętą przez mpox. W niektórych przypadkach dochodzi do komplikacji mogących zagrażać życiu lub spowodować trwały uszczerbek na zdrowiu.

Małpia ospa powikłania:

• sepsa
  
• zapalenie płuc,
  
• zapalenie mózgu
• zakażenia bakteryjne skóry prowadzące do ropni i blizn,
• zakażenie rogówki skutkujące utratą/uszkodzeniem wzroku.

To tylko niektóre z możliwych powikłań pochorobowych. U niektórych osób małpia ospa powikłania daje częściej niż u innych. To tzw. grupy ryzyka, osoby szczególnie narażone na zachorowanie i/lub ciężki przebieg infekcji i zgon. Zaliczają się do nich niemowlęta, osoby z obniżoną odpornością (np. cierpiące na HIV), chorzy na egzemę oraz kobiety w ciąży.

Osoby zastanawiające się, czy małpia ospa jest śmiertelna, powinni mieć na względzie, że w skrajnych przypadkach infekcja może zakończyć się zgonem.

Małpia ospa czy jest niebezpieczna: do zakażenia i poważnych powikłań może dojść u każdego, jednak ospa małpia u dzieci jest obarczona największą śmiertelnością^[3].

Kiedy wiadomo już, jakie są objawy małpiej ospy oraz jej możliwe konsekwencje, warto poznać zasięg jej występowania.

Małpia ospa gdzie występuje i komu zagraża?

Jak już wspomniano, pierwsze udokumentowane zachorowanie miało miejsce w Demokratycznej Republice Konga. Centralna i zachodnia część Afryki to obszary endemiczne, co oznacza, że regularnie odnotowuje się tam ogniska zakażeń. Epidemia w USA (rok 2003), Nigerii (rok 2017) czy wspomniana wcześniej pandemia małpiej ospy w Europie (rok 2022)^[4] to jasne dowody na to, że choroba jest w stanie rozprzestrzeniać się poza kontynent afrykański.

Podczas pandemii z 2022 roku ospa małpia w Polsce wywołała 213 zachorowań^[5]. Obecnie odnotowuje się kilka zachorowań rocznie. 

Aktualnie mpox stanowi największe zagrożenie w DR Konga oraz sąsiednich krajach, gdzie w szybkim tempie rozprzestrzenia się wirus małpiej ospy kladu I^[6]. Są to:

• Kongo,
• Burundi,
• Rwanda
  
• Uganda
• Republika Środkowoafrykańska.

Turystyka i migracja sprawiają, że ospa małpia u dzieci i dorosłych z Europy może pojawić się w wyniku zawleczenia choroby z Afryki. Najlepszym tego przykładem jest przypadek z sierpnia 2024 roku odnotowany w Szwecji^[7].

Mimo wszystko ECDC ocenia, że ospa małpia w Polsce i krajach UE/EOG nie stanowi większego ryzyka. Kampanie informacyjne i wysoki poziom monitorowania sytuacji epidemiologicznej pozwala kontrolować chorobę na Starym Kontynencie^[8].

Jak zapobiec zachorowaniu na małpią ospę?

Świadomość na temat tego, czym jest małpia ospa gdzie występuje oraz jak się rozprzestrzenia to pierwszy i najważniejszy krok do skutecznej profilaktyki. 

Równie ważna jest izolacja osób chorych (kwarantanna w domu lub w szpitalu) oraz stosowanie środków ochrony osobistej (m.in. masek, fartuchów czy rękawiczek) podczas opieki nad chorym. Co jeszcze? Czy są leki na małpią ospę albo szczepionki ochronne?

Czy jest szczepionka na małpią ospę?

28 czerwca 2022 roku Komitet ds. Leków Stosowanych u Ludzi dopuścił szczepienie na ospę małpią do obrotu w UE^[9], jednak nie jest ono dostępne w Polsce. Uściślając, zatwierdzony preparat Imvanex zawiera osłabionego wirusa krowianki odpowiedzialnego za ospę prawdziwą, jednak należy on do tej samej rodziny co wirus ospy małpiej. Skutecznie chroni więc przed obiema chorobami.

W 1980 roku, kiedy w Polsce wyeliminowano ospę prawdziwą, wycofano możliwość immunizacji na tę chorobę^[10]. Osoby zaszczepione w dzieciństwie mogą więc liczyć na ochronę przed ospą małpią, której skuteczność wynosi maksymalnie 85%^[11].

Obecnie dopuszczona do obrotu szczepionka na małpią ospę jest stosowana w schemacie dwudawkowym, z zachowaniem 28 dni odstępu pomiędzy wstrzyknięciami. Jej skuteczność i bezpieczeństwo zostały zbadane przez ekspertów Komitetu CHMP EMA^[12].

Małpia ospa jak leczyć?

Chociaż szczepienie na ospę małpią nie jest dostępne w Polsce, to istnieje preparat leczniczy stosowany wyłącznie w warunkach szpitalnych. To Tecovirimat SIGA stosowany u dorosłych i dzieci o masie ciała ≥13 kg. W zależności od tego, ile waży pacjent, stosuje się dawkę 200-600 mg (1-3 kapsułki) co 12 godzin przez 14 dni^[13].

W przypadku choroby, jaką jest małpia ospa śmiertelność jest uzależniona m.in. od poziomu i dostępu do opieki medycznej. Odpowiednie leczenie, podjęte jak najszybciej po diagnozie, poprawia bowiem rokowania pacjenta. Jako że w Polsce leki na małpią ospę nie są dostępne w aptekach, ważna jest znajomość zasad samoopieki.

Małpia ospa jak leczyć w domu:

• utrzymuj skórę suchą i odkrytą,
• płukaj usta wodą morską na owrzodzenia jamy ustnej,
• bierz ciepłe kąpiele z sodą oczyszczoną lub solą na odleżyny,
• dbaj o dobrą wentylację pomieszczenia, w którym przebywasz,
• regularnie myj ręce wodą z mydłem, szczególnie po dotknięciu wysypki. 

W razie dokuczliwych dolegliwości można stosować leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe czy przeciwświądowe. Poza tym należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu i dużej dawce odpoczynku.

Jak przygotować się do podróży pod kątem zdrowia?

Podróżującym na kontynent afrykański zagraża nie tylko wirus małpiej ospy, ale także wiele innych drobnoustrojów chorobotwórczych. Wielu z nich da się zapobiec, podejmując odpowiednie działania profilaktyczne podczas pobytu oraz poddając się immunizacji przed wyjazdem. Sprawdź: szczepienia do Afryki.

Po indywidualne zalecenia zdrowotne, a także skuteczne i bezpieczne szczepienia dopasowane do indywidualnych potrzeb i zagrożeń w konkretnej podróży, należy zgłosić się do TropicalMed.

Serdecznie zapraszamy na wizytę!

FAQ - często zadawane pytania

Czy w Polsce jest już małpia ospa?

Podczas pandemii w 2022 roku małpia ospa wywołała ponad 200 zakażeń, a obecnie odnotowuje się tylko sporadyczne przypadki (kilka w ciągu roku).

Jak zaczyna się ospa małpia?

Pierwsze objawy małpiej ospy to ból głowy, pleców i mięśni, zmęczenie czy obrzęk węzłów chłonnych. Charakterystyczną oznaką choroby jest wysypka skórna rozprzestrzeniająca się stopniowo na całe ciało.

Czy od małpiej ospy można umrzeć?

Śmiertelność małpiej ospy może wynosić nawet 11%. Noworodki są szczególnie obarczone ryzykiem śmierci w wyniku infekcji, a kobiety zakażone w ciąży mogą urodzić martwe dziecko. Jest to więc poważna choroba.

Jak odróżnić ospę wietrzną od ospy małpiej?

Ospa wietrzna (tzw. wiatrówka) występuje wyłącznie u ludzi, a małpia jest także chorobą odzwierzęcą. Ospa wietrzna jest bardziej zaraźliwa, ale trwa krócej i nie towarzyszy jej obrzęk węzłów chłonnych ani wysypka na podeszwach stóp, tak jak jest to w przypadku ospy małpiej. Ostatnią różnicą jest to, że na wiatrówkę jest dostępna szczepionka ochronna w TropicalMed.