Czym jest kleszczowe zapalenie mózgu i jak go uniknąć?

Co to jest kleszczowe zapalenie mózgu i jak się przenosi?

Wirus kleszczowego zapalenia mózgu, jak sama nazwa wskazuje, atakuje układ nerwowy człowieka, co może skutkować zapaleniem rdzenia kręgowego, opon mózgowo-rdzeniowych czy mózgu. Jego naturalnym środowiskiem (rezerwuarem) są zwierzęta – m.in. gryzonie, jeleniowate, dziki czy bydło. Na człowieka przenosi się na dwa sposoby:

• drogą pokarmową – czyli po spożycia niepasteryzowanego mleka od chorych zwierząt (kóz, krów, owiec);
• przez wektor – czyli poprzez ukąszenia kleszczy, które zaraziły się podczas żerowania na zakażonym zwierzęciu.

Jak sama nazwa choroby wskazuje, wektor (kleszcz) jest zdecydowanie częstszą przyczyną zakażenia. Z tego względu w grupie podwyższonego ryzyka znajduje się tak naprawdę każdy, kto zawodowo lub hobbystycznie przebywa na świeżym powietrzu. Są to m.in.:

• leśnicy,
• myśliwi,
• geodeci,
• wędkarze,
• działkowicze,
• właściciele psów,
• biwakowicze/koloniści,
• wojskowi na poligonach,
• grzybiarze i zbieracze leśnych owoców,
• miłośnicy pikników w lasach lub na łąkach,
• miłośnicy turystyki pieszej, rowerowej czy kajakowej.

Praktycznie każdy przynależy do przynajmniej jednej z tych grup, dlatego szczepionki na kleszczowe zapalenie mózgu są szeroko zalecane. Gdzie ryzyko ukąszenia przez zainfekowanego pajęczaka jest najwyższe?

Gdzie można nabawić się kleszczowego zapalenia mózgu?

Co roku na świecie odnotowuje się około 10-12 tysięcy klinicznych przypadków kleszczowego zapalenia mózgu^[1], przy czym dane są prawdopodobnie niedoszacowane i zachorowań jest znacznie więcej. Dzieje się tak ze względu na błędne diagnozowanie i rzadkie zgłaszanie choroby neurologicznej wywołanej przez kleszcze

Na ryzyko zakażenia mają wpływ dwa czynniki, tj. geograficzne występowanie wirusa oraz warunki sprzyjające (lub nie) rozwojowi kleszczy (wektorów).

Kleszczowe zapalenie mózgu mapa

Wirus kleszczowego zapalenia mózgu jest rozpowszechniony w Europie Środkowej i Wschodniej, a także w sporej części Azji – m.in. w Rosji, Chinach czy Kazachstanie.

Aktualny wykaz obszarów zagrożonych można znaleźć na tej mapie:

W poszczególnych rejonach świata drobnoustroje chorobotwórcze rozwijają się i zagrażają ludziom w różny sposób:

• Europejski podtyp wirusa najczęściej ze wszystkich wywołuje charakterystyczny, dwufazowy przebieg choroby; jest najpowszechniejszy m.in. w Słowenii, Estonii czy na Litwie.
• Dalekowschodni podtyp wirusa ma cięższy przebieg i wyższy wskaźnik przypadków śmiertelnych. Występuje w krajach takich jak m.in. Japonia, Chiny (północny wschód) czy Mongolia (północna część). 
• Syberyjski podtyp wirusa kleszczowego zapalenia mózgu często wywołuje długotrwałe powikłania.

Jak widać na mapie, Polska także należy do krajów występowania wirusa; co roku odnotowuje się kilkaset klinicznych przypadków kleszczowego zapalenia mózgu. Liczba ta stale rośnie – przykładowo, w 2022 roku wynosiła 446, w 2023 roku aż 661, a w 2024 było już 793 zachorowań^[2].

Warunki sprzyjające kleszczom

Ryzyko zakażenia jest największe tam, gdzie można natknąć się na kleszcze, czyli na terenach nizinnych (do 750 m n.p.m.) i zielonych (głównie wiejskich). Obszary o średnim poziomie wilgotności, lasy mieszane i liściaste (+ ich obrzeża) oraz łąki w okolicach lasów to ulubione miejsca tych pajęczaków. Z racji zmieniającego się klimatu, pajęczaki rozprzestrzeniają się na nowe obszary – obecność wirusa odnotowuje się już nawet w miastach i na wysokościach 1500 m n.p.m!

Choroba ma charakter sezonowy, uzależniony od aktywności kleszczy. Pajęczaki te budzą się z hibernacji, gdy temperatury dobowe przekraczają 5-7°C. W Polsce są dwa szczytowe sezony ukąszeń: wiosenny (maj-czerwiec) i jesienny (wrzesień-październik). Zmiany klimatyczne wpływają na wydłużenie się okresu żerowania kleszczy, a co za tym idzie – ryzyka zakażenia.

Kiedy wiadomo już, jak i gdzie można dojść do zakażenia, warto dowiedzieć się więcej o jego możliwych skutkach. Jakie są objawy kleszczowego zapalenia mózgu i powikłania pochorobowe?

Kleszczowe zapalenie mózgu kiedy pierwsze objawy?

Drobnoustroje ze śliny kleszcza przedostają się do organizmu człowieka tuż po ukąszeniu. Z tego względu nawet natychmiastowe usunięcie pajęczaka nie zapobiega infekcji, jeśli w jego organizmie był wirus kleszczowego zapalenia mózgu^[3]. Co dzieje się dalej?

Należy pamiętać, że spora część zakażeń przebiega bezobjawowo lub kończy się na pierwszym, grypopodobnym etapie. Chory ma wówczas gorączkę, bóle głowy i mięśni oraz złe samopoczucie przez około 1-9 dni. Jak objawia się kleszczowe zapalenie mózgu w drugim, zaawansowanym stadium?

Kleszczowe zapalenie mózgu objawy

Według statystyk, aż 2/3 pacjentów kończy chorowanie na pierwszym etapie. U pozostałych dochodzi do zajęcia układu nerwowego, które ujawnia się po 7-14 dniach po infekcji grypopodobnej. Przechodząc w ten sposób kleszczowe zapalenie mózgu objawy obejmują:

• brak apetytu,
• apatię, zdezorientowanie,
• wysoką gorączkę (nawet powyżej 40 °C),
• zapalenie rdzenia kręgowego/korzeni nerwowych (paraliż, skurcze mięśni),
• zapalenie opon mózgowych (ból głowy, sztywność karku, nudności/wymioty),
• zapalenie mózgu (zaburzenia czucia i motoryki, senność, nadwrażliwość na bodźce).

Zważywszy na to, jak objawia się kleszczowe zapalenie mózgu, praktycznie wszystkie takie przypadki wymagają hospitalizacji. To jednak nie wszystko. U chorych na kleszczowe zapalenie mózgu powikłania mogą być naprawdę poważne, a w skrajnych przypadkach skończyć się śmiercią.

Jakie są powikłania i wskaźnik śmiertelności KZM?

Kiedy wiadomo już, jakie są objawy kleszczowego zapalenia mózgu, warto zastanowić się nad jego konsekwencjami. Według szacunków, 1/4 ciężkich przypadków kończy się uszkodzeniem nerwu/ów, co może przyczyniać się m.in. do niedowładów, upośledzenia ruchowego.

Około 13% pacjentów cierpi na problemy psychiczne (m.in. nerwicę czy depresję). Taki sam odsetek skarży się na pochorobowe uszkodzenie słuchu^[4].

Skutkiem zajęcia układu nerwowego mogą być też zaburzenia poznawcze (np. koncentracji, pamięci) oraz behawioralne (drażliwość, agresja).

Kleszczowe zapalenie mózgu śmiertelność

W skrajnych przypadkach choroba może doprowadzić do zgonu. Jeśli chodzi o chorobę, jaką jest kleszczowe zapalenie mózgu śmiertelność wynosi średnio 1-2%^[5]. Podsumowując...

Kleszczowe zapalenie mózgu leczenie – na czym polega?

Ostrzeżenie dotyczące samoleczenia

W przypadku podejrzenia choroby należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, który wykona test na kleszczowe zapalenie mózgu i dopasuje leczenie do potrzeb i indywidualnych predyspozycji zdrowotnych pacjenta (m.in. alergii). Informacje na niniejszej stronie mają charakter informacyjny i ogólny – nie mogą zastąpić spersonalizowanej porady lekarskiej.

Choroba jest diagnozowana na podstawie przesłanek klinicznych (objawy), epidemiologicznych (niedawne narażenie na czynnik zakaźny, np. ukąszenie kleszcza) i laboratoryjnych. Test na kleszczowe zapalenie mózgu jest przeprowadzany na próbce surowicy lub płynu mózgowo-rdzeniowego.

Jeśli choroba przejdzie w drugie, zaawansowane stadium, w większości przypadków konieczne jest leczenie szpitalne. Z racji braku specyficznego lekarstwa na wirusa kleszczowego zapalenie mózgu, opieka medyczna polega na utrzymaniu pacjenta przy życiu i łagodzeniu objawów choroby. W jaki sposób?

Kleszczowe zapalenie mózgu leczenie:

• leki przeciwgorączkowe;
• leczenie przeciwwymiotne;
• leki przeciwbólowe na uciążliwy ból głowy;
• nawadnianie (uzupełnianie płynów utraconych w wyniku wymiotów).

Jako że możliwości leczenia są ograniczone, lepiej jest zapobiegać chorobie. Na czym polega profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu?

Jak skutecznie zapobiegać chorobie odkleszczowej?

Profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu obejmuje przede wszystkim ochronę przed ukąszeniami. Pomocne mogą okazać się środki odstraszające kleszcze (sprawdź: repelenty) oraz odpowiednia odzież: jasna, jednolita i zakrywająca jak największą powierzchnie ciała. Takie ubranie z jednej strony utrudnia pajęczakowi wkłucie się w skórę, a z drugiej strony – ułatwia człowiekowi zauważenie kleszcza zanim ten zdąży znaleźć sobie dogodne miejsce.

Unikanie kontaktu z roznosicielem wirusa (wektorem) daje dobrą ochronę, jednak nie zawsze da się to osiągnąć. Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu to najlepsza broń w zapobieganiu zakażeniom. Co warto wiedzieć na temat immunizacji?

Jakie są dostępne szczepienia na kleszczowe zapalenie mózgu?

Na polskim rynku farmaceutycznym są dostępne dwie szczepionki na kleszczowe zapalenie mózgu, które występują w wariancie dla dorosłych i dla dzieci. Każdy z ma formę zastrzyku podawanego domięśniowo (najczęściej w ramię). W TropicalMed są dostępne oba rodzaje preparatów dla młodzieży i dorosłych oraz jeden dla dzieci (szczepimy pacjentów od 3. roku życia).

Kleszczowe zapalenie mózgu szczepionka ile dawek:

Aby dowiedzieć się więcej na temat wybranej szczepionki na kleszczowe zapalenie mózgu, należy kliknąć odpowiadający jej odnośnik. Znajdują się tam najważniejsze informacje o konkretnych preparatach. Poniższy schemat w przejrzysty sposób pokazuje, jak wygląda szczepienie FSME.

Zarówno w przypadku szczepionki Encepur Adults jak i FSME, możliwe jest zastosowanie schematu przyspieszonego w celu szybszego uzyskania odporności, np. przed zbliżającym się sezonem aktywności kleszczy. Pierwszy z wymienionych preparatów stosuje się w cyklu: dzień 0-7-21, natomiast przy FSME (zarówno dla dzieci, jak i dorosłych) drugi zastrzyk podaje się po 14 dniach, a trzeci w ciągu 5-12 miesięcy od drugiego.

Ile działa szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu oraz co ile trzeba poddawać się immunizacji, żeby zachować ciągłość ochrony?

Kiedy należy zgłosić się na dawkę przypominającą?

Bez względu na wybrany preparat, pierwszą dawkę przypominającą po ukończeniu schematu podstawowego podaje się po 3 latach. Następne wystarczy przyjmować co 5 lat, jednak jest tak tylko do pewnego wieku, bo później trzeba wrócić do szczepienia co 3 lata.

O tym, ile działa szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu, decyduje wybrany preparat i wiek pacjenta. Encepur Adults podaje się co 5 lat do 49. roku życia, a FSME-IMMUN do 60. roku życia. Potem wraca się do szczepień wykonywanych co 3 lata.

Cykliczne szczepienie na kleszczowe zapalenie mózgu zapewnia ciągłość ochrony przed groźną chorobą neurologiczną. Co warto wiedzieć o bezpieczeństwie poszczególnych preparatów?

Jak bezpieczne i skuteczne są szczepienia na KZM?

Szczepienia na kleszczowe zapalenie mózgu są dostępne na miejscu w TropicalMed, więc nie trzeba zaprzątać sobie głowy odpowiednim przechowaniem i dostarczeniem wybranego preparatu do punktu. To nie tylko wygodniejsze, ale i bezpieczniejsze rozwiązanie, minimalizujące ryzyko NOP (Niepożądanych Odczynów Poszczepiennych). Jakich konkretnie?

Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu skutki uboczne

• ból, rumień i/lub obrzęk w miejscu wstrzyknięcia,
  
• łagodna gorączka (szczególnie u małych dzieci),
• zmniejszony apetyt (częściej u dzieci)
• osłabienie/złe samopoczucie,
• bóle głowy i/lub mięśni.

Wymienione wyżej dolegliwości są zgłaszane częściej przy pierwszej dawce niż przy kolejnych. Trzeba wiedzieć, że objawy te z reguły są łagodne i ustępują samoistnie. 

Immunizacja jest w pełni bezpieczna, bo żadna szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu nie zawiera żywych wirusów. Można je więc stosować nawet u osób z zaburzeniami odporności. Jedyne przeciwwskazania to aktywna infekcja z gorączką i nadwrażliwość na któryś ze składników preparatu. 

Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu skuteczność

Immunizacja daje zdecydowanie więcej korzyści niż zagrożeń związanych z NOP. Zapewnia niezwykle wysoką skuteczność, na poziomie 90% po podaniu dwóch dawek oraz wzrastającej do 95% po ukończeniu trzydawkowego schematu^[6].

Kiedy i gdzie się zaszczepić na kleszczowe zapalenie mózgu?

Szczepienie na kleszczowe zapalenie mózgu warto zaplanować wcześniej – najlepiej bezpośrednio przed sezonem aktywności kleszczy, czyli w grudniu, styczniu lub lutym. Trzeba bowiem dać sobie czas na pełną immunizację (z uwzględnieniem odstępów pomiędzy dawkami) oraz na nabycie odporności. Oczywiście szczepienie w innym terminie nie jest wykluczone – ochrona zdrowia swojego i swoich bliskich jest ważna bez względu na porę roku.

Samodzielne zorganizowanie szczepienia jest uciążliwe, bo trzeba zdobyć receptę, wykupić ją, a następnie ponownie zgłosić się do lekarza celem podania preparatu. W TropicalMed to znacznie prostsze i szybsze, bo odbywa się podczas jednej wizyty, którą można umówić za pośrednictwem wygodnego systemu online.

Po kliknięciu w przycisk "Zarejestruj się na szczepienie na KZM" widocznego na stronie, można wybrać najbliższą klinikę (sprawdź adresy, gdzie się zaszczepić na kleszczowe zapalenie mózgu) oraz dogodny termin. Następnie należy wypełnić krótki formularz i wybrać opcję "Zarezerwuj". Wszystko zajmuje dosłownie kilka kliknięć, a ostatnim krokiem jest stawienie się na wizytę. Ile kosztuje szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu w naszych ośrodkach?

Szczepienie na kleszczowe zapalenie mózgu cena – jak zaoszczędzić?

Immunizacja na choroby odkleszczowe jest w Polsce zalecana, ale nieobowiązkowa. Oznacza to, że koszt szczepionki na kleszczowe zapalenie mózgu w 100% pokrywa pacjent. W TropicalMed na każdej wizycie odbywa się kwalifikacja lekarska w cenie 70 zł, która ma na celu zapewnienie maksimum komfortu i bezpieczeństwa pacjentowi. Jaka jest cena poszczególnych preparatów?

Szczepienie na kleszczowe zapalenie mózgu cena:

• Encepur Adults – 199 zł/dawka,
• FSME-IMMUN – 199 zł/dawka,
• FSME-IMMUN Junior – 199 zł/dawka.

Niższy koszt szczepionki na kleszczowe zapalenie mózgu: aby zaoszczędzić na immunizacji, warto skorzystać z pakietu dostępnego w ofercie TropicalMed, dzięki któremu pełne, trzydawkowe szczepienie (wraz z kwalifikacjami lekarskimi) kosztuje jedynie 599 zł (sprawdź cennik).

Wiedząc, ile kosztuje szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu, pozostaje tylko skorzystać z rejestracji online i umówić się na wizytę. Immunizacja to świetny sposób na ochronę zdrowia swojego i bliskich. Sprawdza się nie tylko w podróży, ale i w Polsce, szczególnie w miesiącach wiosennych i letnich. Pozwala cieszyć się beztroskim obcowaniem z naturą, bez obaw o niebezpieczną infekcję. 

Skorzystanie z oferty TropicalMed zwalnia z obowiązku samodzielnego zakupu, transportu i dostarczenia preparatu do odpowiedniego punktu. Jest zatem wygodniejsze i bezpieczniejsze, a jak się okazuje, także przystępniejsze cenowo. 

Serdecznie zapraszamy na wizytę szczepienną TropicalMed!

FAQ - często zadawane pytania

Jak rozpoznać kleszczowe zapalenie mózgu?

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest bardzo trudne w rozpoznaniu – nie ma charakterystycznych objawów (jak np. rumień przy boreliozie), a na początku przypomina infekcję grypopodobną. Gorączka, złe samopoczucie oraz bóle mięśni i głowy to symptomy KZM, przez co łatwo pomylić to z inną chorobą. W późniejszym stadium występuje wysoka gorączka, zdezorientowanie oraz zapalenie: np. mózgu czy rdzenia kręgowego.

Czy kleszczowe zapalenie mózgu jest śmiertelne?

Kleszczowe zapalenie mózgu może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak m.in. uszkodzenie słuchu czy niedowłady. Rzadko kończy się zgonem, chociaż dalekowschodni podtyp wirusa jest obarczony większym ryzykiem śmiertelnego przebiegu choroby.

Czy da się wyleczyć kleszczowe zapalenie mózgu?

Nie ma specyficznego lekarstwa na wirusa kleszczowego zapalenia mózgu, dlatego kuracja ma charakter objawowy. Choremu w razie potrzeby podaje się leki przeciwgorączkowe lub przeciwbólowe.

Kiedy i gdzie się zaszczepić na kleszczowe zapalenie mózgu?

Na kleszczowe zapalenie mózgu można zaszczepić się w wybranym oddziale TropicalMed, m.in. w Krakowie, Lublinie czy we Wrocławiu. Do ośrodka najlepiej zgłosić się przed sezonem aktywności kleszczy, czyli w przypadku Polski od grudnia do lutego. Oczywiście nie ma przeciwwskazań do zaszczepienia się wcześniej lub później, jednak chcąc zyskać ochronę przez cały sezon, warto pomyśleć o immunizacji właśnie zimą.