Repelenty – rodzaje i sposób działania

Co to jest repelent i w jaki sposób działa?

Co to jest repelent: ogólnie rzecz ujmując, repelent to środek do odstraszania szkodników – m.in. owadów i pajęczaków. Nazwa pochodzi z łaciny (repellere – odpychać, odrzucać) i trafnie wskazuje przeznaczenie tego typu substancji. 

Jak działają repelenty: człowiek jest jednym z wielu żywicieli organizmów hematofagicznych (odżywiających się krwią), takich jak komary, kleszcze, muchy tse tse czy pchły. Przyciąga je zapach i temperatura skóry, wydychany dwutlenek węgla, a według niektórych źródeł, nawet kolor ubrania potencjalnego żywiciela. Repelenty wpływają na zmysły (węch, smak) owadów i pajęczaków w celu zniechęcania ich do kąsania – substancje zawarte w preparatach są dla nich nieprzyjemne i/lub szkodliwe. 

Kiedy wiadomo już, czym są repelenty, warto zastanowić się, w jakim celu się je stosuje.

Jak owady i pajęczaki zagrażają ludziom?

Owady i pajęczaki, które żerują na ciele człowieka bywają nie tylko uciążliwe, ale i niebezpieczne. Są one bowiem wektorami – to znaczy, że przenoszą drobnoustroje chorobotwórcze. Kąsając, mogą „wtłoczyć” do organizmu człowieka niebezpieczne bakterie, wirusy i pasożyty. To z kolei prosta droga do infekcji:

Repelent na komaty

Jest kluczowym elementem profilaktyki chorób takich jak gorączka zachodniego Nilu, chikungunya, zika, denga, malaria, żółta gorączka czy japońskie zapalenie mózgu (JZM). Można się ich nabawić podczas egzotycznych wakacji. W ich zapobieganiu przydatne są nie tylko środki na komary, ale także szczepienia (na JZM i żółtą febrę) oraz leki (na malarię).

Repelent na kleszcze 

Pomaga chronić się przed ukąszeniami mogącymi skończyć się kleszczowym zapaleniem mózgu (KZM) albo boreliozą, którą w przeciwieństwie do KZM można leczyć, ale nie da się na nią zaszczepić. Zagrożenie obiema chorobami jest największe w strefie klimatu umiarkowanego, a więc nie tylko na zagranicznych wakacjach, ale także w Polsce. Repelent na kleszcze i szczepienia na KZM są kluczowe w profilaktyce chorób.

Pozostałe repelenty na owady

• śpiączka afrykańska – choroba tropikalna przenoszona przez muchę tse-tse;
• bartoneloza, dżuma, tularemia, tungiaza – transmitowane przez pchły, zagrażające głównie w regionach o niskich warunkach sanitarnych.
  

Więcej informacji na ten temat można przeczytać w naszym artykule: „Jakie choroby przenoszą pchły, muchy tse-tse, komary i kleszcze?” 

Alergia na jad owadów

Niektóre osoby są alergikami. Oznacza to, że jad owadów (np. osy, pszczoły) jest dla nich wyjątkowo szkodliwy. Kiedy uczulony człowiek zostanie ukąszony, często dochodzi do wstrząsu anafilaktycznego, który stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Niezbędna jest wówczas natychmiastowa pomoc medyczna. 

Repelenty pomagają unikać chorób i innych niebezpiecznych konsekwencji wynikających z ukąszeń owadów i pajęczaków. Ponadto, organizmy te bywają naprawdę uciążliwe, szczególnie w sezonie kiedy są najbardziej aktywne – mogą odebrać cały urok wypoczynku, nie tylko na łonie natury. Jak wybrać najlepszy środek komary, kleszcze i inne irytujące i niebezpieczne stworzenia?

Jakie środki na komary, kleszcze, pchły i muchy są dostępne na rynku?

Oferta repelentów jest naprawdę szeroka – na rynku są dostępne preparaty:

• aplikowane bezpośrednio na skórę/odzież: kremy, aerozole, olejki, płyny,
• zakładane na ciało: np. opaski, plastry, 
• obszarowe (rozpraszają środek na danej przestrzeni): np. świece, elektrofumigatory, spirale.

Podziału repelentów dokonuje się nie tylko na podstawie formy, ale przede wszystkim składu tego typu preparatów. Wyróżnia się więc:

Chemiczne repelenty na owady i pajęczaki – czy są bezpieczne?

Repelenty chemiczne zaleca się szczególnie w przypadku podróży w tropiki, gdzie potrzebne są naprawdę skuteczne środki na komary. Na polskim rynku jest dostępnych wiele różnych preparatów zawierających wymienione niżej substancje w określonych stężeniach:

Repelent DEET

Inaczej N,N-dietylo-meta-toluamid, to bezbarwna lub żółtawa substancja chemiczna najpowszechniej stosowana w produkcji repelentów (120 zarejestrowanych przez EPA) o różnym stężeniu, od 5 do nawet 99%. Do niedawna istniały wątpliwości, czy repelent DEET jest bezpieczny, jednak badania wykluczyły ryzyko związane ze stosowania (właściwego) tego typu preparatów. Nie zaleca się jednak stosowania środków silniejszych niż 30% u dzieci i kobiet w I trymestrze ciąży. Produkty z DEET to m.in. Off! oraz Mugga.

Ikarydyna

Inaczej pikarydyna, to bezbarwna, prawie bezwonna substancja o podobnej skuteczności co DEET. Jest nieco mniej popularna – amerykańska Agencja Ochrony Środowiska (EPA) zarejestrowała około 40 produktów z tym składnikiem aktywnym – m.in. Moskito Guard. 

P-mentano-3,8-diol

To sztuczna wersja olejku eukaliptusa cytrynowego; ma właściwości odstraszające owady.

Permentyna

To środek chemiczny, który powoduje poważne uszkodzenia w układzie nerwowym owadów i pajęczaków, w ostateczności zabijając je. Ten repelent na komary zaleca się rozpylać na moskitierze nad łóżkiem w krajach tropikalnych. Pomaga to redukować liczbę ukąszeń w nocy, kiedy nie ma możliwości opędzania się od owadów.

Czy naturalny preparat na komary, kleszcze, muchy i pchły jest skuteczny?

Dla osób, które nie są do końca przekonane do chemicznych środków ochrony przed komarami, dostępne są preparaty na bazie naturalnych składników, takich jak:

• olejek z kocimiętki, 
• olejek cytronelowy,
• olejek z eukaliptusa cytrynowego – CDC przestrzega przed stosowaniem go w 100-procentowym stężeniu, gdyż bezpieczeństwo w takim przypadku nie zostało do końca zbadane.

Skuteczne środki na komary i kleszcze: wszystkie trzy substancje zostały zarejestrowane przez EPA jako składniki odstraszające owady. Są one wykorzystywane w produkcji preparatów takich jak Repel czy Off Botanicals.

Na walkę z komarami i pajęczakami są jeszcze inne naturalne sposoby, chociaż ich skuteczność nie została potwierdzona badaniami. Częstym rozwiązaniem jest sadzenie określonych roślin, np. owadożernych i innych, takich jak lawenda, czy plektrantus koleusowaty – ich zapach ma odstraszać komary. 

Repelenty dźwiękowe – działają czy nie?

Skuteczność urządzeń emitujących fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości nie jest w żaden sposób potwierdzona. Sprzedające je firmy zostały oskarżone i ukarane grzywną. Warto korzystać z tych repelentów, które zostały zatwierdzone przez EPA – to one dają najlepszą ochronę przed owadami i pajęczakami.

Jak stosować repelenty, aby spełniały swoją funkcję?

Do każdego środka odstraszającego owady i pajęczaki jest załączona instrukcja, w jaki sposób poprawnie (tj. bezpiecznie i skutecznie) zastosować repelent. Należy bezwzględnie stosować się do zaleceń na etykiecie. Nawet najlepszy środek na komary, kleszcze czy inne szkodniki nie zadziała bowiem jak należy, jeśli będzie stosowany nieodpowiednio.

Bez względu na rodzaj preparatu, nie wolno stosować go na podrażnioną/zranioną skórę oraz w okolice oczu, ust i nosa. Lepiej też nie aplikować repelentu bezpośrednio na twarz – najpierw warto nanieść go na dłonie, a dopiero później wetrzeć/wklepać w twarz.

Podobna zasada działa w przypadku najmłodszych. Rodzice często zastanawiają się, czy można rozpylać repelent bezpośrednio na skórę dziecka – lepiej tego nie robić i zastosować technikę opisaną wyżej. Ponadto, nie zaleca się nakładania preparatu na twarz i dłonie malucha, gdyż może dojść do połknięcia substancji.

Kolejną zasadą, która dotyczy raczej wszystkich preparatów stosowanych bezpośrednio na ciało, jest wyjście na zewnątrz podczas aplikowania repelentu. Raczej nie powinno się tego robić w zamkniętych pomieszczeniach. W przypadku aerozoli czy sprayów należy pamiętać o rozpylaniu ich w odpowiedniej odległości od skóry (średnio 15-20 cm).

Skuteczność repelentów jest uzależniona nie tylko od ich składu, ale także od innych czynników, takich jak:

• wysoka temperatura (pot),
• wiatr,
• ekspozycja na wodę.

Wszystko to zwiększa ryzyko ukąszeń – tyczy się to nawet osób, które poprawnie zastosowały preparat na komary czy kleszcze.

Jak uniknąć ukąszeń owadów i pajęczaków w podróży?

W czasie wzmożonej aktywności owadów i pajęczaków same repelenty mogą nie wystarczyć w ochronie przed ukąszeniami. Z tego względu więc stosować kilka różnych metod ochrony przed owadami i pajęczakami. Są to m.in.:

• ubieranie się odpowiednio (odzież z długimi rękawami i nogawkami, kapelusze z siatką, jasne ubrania ułatwiające zobaczenie i odpędzenie się od owada/pajęczaka zanim ukąsi),
• stosowanie moskitier i ekranów (dla dodatkowej ochrony warto nasączyć je permentyną),
• przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach (komary nie lubią chłodu),
• pozostanie w domu, kiedy owady są najbardziej aktywne (np. komary od zmierzchu do świtu).

Kiedy ochrona przed owadami i pajęczakami jest już niepotrzebna (np. po powrocie z wycieczki do lasu), należy zmyć repelent z ciała za pomocą mydła i wody.

Kąpiel to także okazja do oględzin swojego ciała pod kątem ukąszeń kleszczy – usuwając je dostatecznie szybko (tj. w ciągu 24 godzin) można znacznie zredukować ryzyko zachorowania na boreliozę. Niestety, zasada ta nie dotyczy KZM, którego można się nabawić natychmiast po wkłuciu kleszcza w skórę. Więcej informacji o zapobieganie ukąszeniom tych pajęczaków można przeczytać na naszym blogu. Sprawdź: jak chronić się przed kleszczami? 

Szczepienia na choroby przenoszone przez owady i pajęczaki

TropicalMed to miejsce, gdzie można wykonać wszystkie dostępne w Polsce szczepienia na choroby przenoszone przez kleszcze i komary:

• kleszczowe zapalenie mózgu,
• japońskie zapalenie mózgu,
• żółta febra.

W przypadku infekcji, którym nie da się zapobiegać za pomocą immunizacji (np. malarii, dengi), zapraszamy po poradę w sprawie zasad profilaktyki.

Odwiedź nas!