Choroba wysokościowa – co musisz o niej wiedzieć?

Co to jest choroba wysokościowa i jakie są jej przyczyny?

Główna przyczyna choroby wysokościowej, czyli zbiorczej nazwy do zespołu schorzeń zagrażających w górach, jest niedotlenienie organizmu. Dzieje się tak przez obniżone ciśnienie powietrza, a co za tym idzie – zawartego w nim tlenu. 

Już na wysokości ~3050 m n.p.m. ciśnienie parcjalne tlenu stanowi tylko 69% tego znad poziomu morza. Dla człowieka oznacza to możliwość obniżenia nasycenia tlenem tętniczym nawet do 91%^[1].

Oddychanie na wysokościach dostarcza organizmowi dużo mniej tlenu niż nad morzem czy na terenach nizinnych. Grozi to niewydolnością narządów, a w skrajnych przypadkach – do śmierci. Jak już wspomniano, choroba wysokościowa w górach to nie jedno, a kilka schorzeń o różnych symptomach i nasileniu. Są to:

• AMS (ang. Acute Mountain Sickness) czyli ostra choroba górska;
• HACE (High Altitude Cerebral Edema) tj. wysokościowy obrzęk mózgu;
• HAPE (High Altitude Pulmonary Disease) czyli wysokościowy obrzęk płuc.

Jako że przyczyna choroby wysokościowej leży w niższym ciśnieniu parcjalnym/cząsteczkowym tlenu, warto wiedzieć, w jakich miejscach występują takie warunki. Wbrew pozorom, nie są to wyłącznie szczyty gór takich jak Himalaje czy Alpy.

Choroba wysokościowa od ilu metrów nad poziomem morza występuje?

Kiedy wiadomo już, co to jest choroba wysokościowa, warto sprawdzić, gdzie można się jej nabawić. Pozwoli to odpowiednio się przygotować, by uniknąć nieprzyjemnych i groźnych niespodzianek podczas podróży.

Choroba wysokościowa od jakiej wysokości: objawy niedotlenienia pojawiają się zazwyczaj po przekroczeniu 2500 m n.p.m., chociaż osoby zamieszkujące tereny nizinne, w okolicach poziomu morza, mogą poczuć się gorzej już po przekroczeniu (gwałtownym) granicy 2000 m n.p.m.

Chociaż przypadki choroby wysokościowej poniżej 2500 m n.p.m. są raczej rzadkie, to już na 3000 m ryzyko wystąpienia objawów niedotlenienia sięga już 75%. Dotyczy to oczywiście podróżnych nieprzystosowanych do warunków panujących na znacznych wysokościach^[2].

Warto mieć na uwadze, że niebezpieczna bywa nie tylko wycieczka typowo w góry, ale także do niektórych miast/miejscowości. Wśród najbardziej znanych, wysoko położonych miast można wyróżnić Cuzco w Peru (ponad 3300 m n.p.m.), stolicę Boliwii – La Paz (~3600 m n.p.m.) czy Lhasę na Wyżynie Tybetańskiej (≥ 3600 m n.p.m.). 

Zagrożenie AMS występuje w niższych partiach, podczas gdy objawy typowe dla HACE i HAPE (o których w dalszej części) z reguły pojawiają się wyżej. W każdym razie jeśli symptomy się pojawiają, to w ciągu 24 godzin przebywania na danej wysokości. Jakiej?

Wiadomo już, że choroba wysokościowa w górach i regionach położonych na dużych wysokościach może wystąpić w różnych wariantach. Prawidłowa diagnoza pozwala podjąć odpowiednie środki zaradcze, co znacznie polepsza rokowania osoby poszkodowanej. Jak objawia się ostra choroba wysokościowa oraz obrzęk mózgu czy płuc?

Choroba wysokościowa objawy AMS, HACE i HAPE – jak je rozróżnić?

Aby zwiększyć swoje bezpieczeństwo podczas wyprawy w góry, warto mieć świadomość, jak rozpoznawać poszczególne warianty choroby wysokościowej i co robić w razie ich wystąpienia. Wiedza ta może uratować życie – szybkie i skuteczne udzielenie pomocy zwiększa szansę na powrót do zdrowia.

Pierwsze objawy choroby wysokościowej występują zazwyczaj po przekroczeniu 2500 m n.p.m. Są to:

• ból głowy
• spadek kondycji,
  
• zaburzenia równowagi,
  
• nudności i utrata apetytu,
• duszności, i kołatanie serca.

To reakcja organizmu na gwałtowną zmianę warunków – spadek ciśnienia i niedobór tlenu we wdychanym powietrzu. Znajdując się wysoko nad poziomem morza, absolutnie nie wolno lekceważyć żadnych niepokojących objawów. Zaniedbując odpoczynek i kontynuując wznoszenie się, można doprowadzić do rozwoju poważniejszych stanów chorobowych. Jakie?

AMS choroba wysokościowa objawy i środki zaradcze

AMS, czyli ostra choroba wysokościowa/górska. Szacuje się, że występuje u połowy osób, które gwałtownie wzniosły się nad poziom morza i nocują na wysokości powyżej 2500 m^[3]. Jej rozpoznanie i ocenę czterostopniowa skala Lake Louise (od 0 do 3) – im wyższa cyfra tym większy stopień nasilenia objawu, a 0 oznacza brak dolegliwości.

AMS choroba wysokościowa objawy:

• ból głowy (od łagodnego do obezwładniającego),
• zawroty głowy (od lekkich po obezwładniające oszołomienie).
• objawy żołądkowo-jelitowe (od utraty apetytu/nudności po obfite wymioty),
• zmęczenie (od lekkiego osłabienia po niezdolność do funkcjonowania bez pomocy),

Ostra choroba wysokościowa profilaktyka: odczuwając tego typu objawy, należy niezwłocznie zaprzestać dalszej wspinaczki i odpocząć, a w przypadku nasilonych objawów – zejść na niższą wysokość, aż do poprawy samopoczucia. Na ból głowy pomogą leki przeciwbólowe (np. ibuprofen), a acetazolamid wspomaga aklimatyzację.

HACE i HAPE choroba, czyli wysokościowy obrzęk mózgu i płuc

HACE to wynik progresji AMS. Do wymienionych wyżej symptomów dochodzą dodatkowe objawy choroby wysokościowej, takie jak zaburzenia koordynacji ruchowej, mowy i świadomości. Poszkodowany zaczyna mieć omamy, a ból głowy coraz bardziej się nasila i nie da się zwalczyć za pomocą leków przeciwbólowych. Obserwując tego typu objawy, należy podjąć niezwłoczną akcję ratunkową – w przeciwnym wypadku może dojść do śpiączki, a nawet śmierci w ciągu 24 godzin. 

HAPE choroba występuje z AMS i HACE lub niezależnie. Jest uważana za groźniejszą, gdyż zgon może nastąpić szybciej, niż w przypadku obrzęku mózgu. HAPE objawia się:

• kaszlem
• nagłym spadkiem kondycji,
• uciskiem w klatce piersiowej,
  
• krwawą, czasami pieniącą wydzieliną z ust;
  
• dusznościami (oddychanie na wysokościach sprawia trudność nawet przy spoczynku).

HACE/HAPE choroba wysokościowa profilaktyka: osoba z objawami obrzęku mózgu lub płuc powinna być niezwłocznie przetransportowana niżej (najlepiej o 500-1000 m). Należy podać jej tlen, który ułatwi oddychanie na wysokościach, umieścić w urządzeniu hiperbarycznym regulującym ciśnienie oraz podać odpowiednie medykamenty. Bez względu na to, jaka występuje choroba wysokościowa leki powinny być podawane według wcześniejszych zaleceń lekarza. 

Zasada „lepiej zapobiegać, niż leczyć” obowiązuje i w tym przypadku. Komu jest to szczególnie zalecane?

Komu szczególnie zagrażają objawy choroby wysokościowej?

Należy pamiętać, że duża i gwałtownie zdobyta wysokość nad poziomem morza to główny, ale nie jedyny czynnik wpływający na ryzyko wystąpienia AMS, HACE lub HAPE. Pozostałe to:

• wiek (dzieci i seniorzy 65+ są bardziej narażeni);
• wytrzymałość i wydolność oddechowa na niskim poziomie;
• współistniejące schorzenia układu oddechowego i/lub krążenia;
• masa ciała (nadwaga może wiązać się z podatnością na chorobę wysokościową)^[4].

Niekontrolowane lub ciężkie nadciśnienie tętnicze to przeciwwskazanie do wspinania się na znaczne wysokości^[5]. Mając jakiekolwiek problemy ze strony układu sercowo-naczyniowego, przed wyruszeniem w góry należy skonsultować się z kardiologiem lub hipertensjologiem (lekarzem od nadciśnienia).

Dodatkowo warto wiedzieć, że profilaktyka (o której za chwilę) ma duże znaczenie nie tylko ze względu na uniknięcie poważnych objawów, ale także dla przyszłych wypraw w góry – objawy choroby wysokogórskiej pojawiają się częściej u osób, które w przeszłości zostały dotknięte AMS, HACE lub HAPE. Jak uniknąć związanych z nimi dolegliwości?

Choroba wysokościowa profilaktyka – jak dbać o siebie w górach?

Podczas przebywania w miejscach położonych wiele metrów nad poziomem morza, należy pamiętać o zasadach profilaktyki choroby wysokościowej. Obejmują one przede wszystkim środki behawioralne (tj. odpowiednie postępowanie), ale także farmaceutyczne, jak wspomniany już acetazolamid.

Należy pamiętać, że środki te są wydawane wyłącznie na receptę, po indywidualnej kwalifikacji lekarskiej. Medycyna wysokogórska to skomplikowana dziedzina, toteż przed podróżą zaleca się konsultację ze specjalistą – lekarz rodzinny może nie dysponować wystarczającą wiedzą na temat profilaktyki choroby wysokościowej.

Więcej na temat preparatów ratujących życie w górach można przeczytać w artykule: choroba wysokościowa leki. 

Aklimatyzacja

Najważniejszą zasadą profilaktyki jest aklimatyzacja, czyli stopniowe przyzwyczajanie organizmu do trudniejszych warunków. Jest on w stanie się zaadaptować, pod warunkiem, że da się mu na to odpowiednią ilość czasu. Po przekroczeniu 2500-3000 m n.p.m. nie należy więc robić przewyższeń większych niż 500 m/dzień^[6].

Konieczne jest także robienie przystanków w jednym z dostępnych schematów:

• jednodniowych co 1000 m;
• dwudniowych co 2-4 dni – dla lepszej aklimatyzacji, w ciągu dnia między noclegami, zamiast bezczynności, zaleca się podejście wyżej i zejście na noc w wyznaczone miejsce.

Długość i częstotliwość tego typu postojów należy dostosować do swojego samopoczucia. Przeforsowywanie się i lekceważenie nawet drobnych objawów choroby wysokościowej bywa naprawdę niebezpieczne – grozi rozwojem poważniejszych faz (HACE lub HAPE). 

Aby zapobiegać chorobie wysokościowej podczas właściwej wyprawy, w ciągu 30 dni przed wyjazdem warto także spędzić minimum dwie noce na wysokości powyżej 2500 m n.p.m.

Przygotowanie kondycyjne

Przygotowanie do wyprawy w góry należy zaplanować z odpowiednim wyprzedzeniem. Należy dać sobie czas na zwiększenie wydajności organizmu, a także wzmocnienie i uelastycznienie mięśni i stawów. Wszystko to można osiągnąć za pomocą ćwiczeń.

Przygotowanie kondycyjne w góry ma na celu:

• zminimalizowanie ryzyka kontuzji w trakcie wędrówki, 
• wzmocnienie odporności na chorobę wysokościową – wysiłek fizyczny potęguje jej objawy, toteż zwiększenie wydajności organizmu zapobiega nadmiernemu zmęczeniu podczas aktywności.

Ważny jest jednak umiar i dopasowanie treningów do indywidualnych potrzeb i możliwości organizmu. 

Aby pomóc sobie w przemierzaniu drogi i zwiększyć bezpieczeństwo w górach, należy też odpowiednio się ubrać i spakować najpotrzebniejsze rzeczy. Sprawdź szczegóły: przygotowanie do wyjazdu w góry.

Odpowiednia dieta

Wzmożony wysiłek fizyczny powoduje utratę wody i cennych substancji, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Należy więc zadbać o odpowiednie odżywienie i nawodnienie – uzależnione od indywidualnych potrzeb i warunków pogodowych. 

Alkohol obniża zdolność wykorzystania tlenu przez komórki mózgu, więc warto zrezygnować z używki przez minimum pierwszych 48 godzin wspinaczki.

Więcej na temat zasad postępowania podczas wspinaczki wysokogórskiej, można przeczytać w artykule: choroba wysokościowa profilaktyka.

Bez odpowiedniego rozplanowania podróży i zachowania zasad bezpieczeństwa podczas osiągania pewnych pułapów, grozi choroba wysokościowa w górach. Jakie inne zagrożenia czyhają podczas wspinaczki?

Przygotowanie wycieczki w góry – jakie są inne zagrożenia?

O bezpieczeństwie w górach decydują także czynniki zewnętrzne, takie jak m.in. zmienna pogoda, lawiny (śnieżne, kamienne, błotne), dzikie zwierzęta czy choroby zakaźne (np. wścieklizna, tężec). Planując wyprawę w góry, należy wziąć to pod uwagę i przygotować się na każdą ewentualność – zabrać kask, sprzęt do asekuracji i inne potrzebne rzeczy. Wykaz ten może być mniejszy lub większy, w zależności od rodzaju wycieczki.

Profilaktyczne szczepienia na wściekliznę oraz 2w1, 3w1, 4w1 lub na sam tężec są dostępne w ośrodku TropicalMed bez konieczności zdobywania recepty i samodzielnego zakupu preparatu. Sprawdź cennik i chroń się przed chorobami czyhającymi w górach!

Należy także pamiętać, że dużo rzadsze powietrze w górach nie tylko wywołuje chorobę wysokościową, ale także łatwiej przepuszcza promienie słoneczne, a co za tym idzie – promienie UV. Zdobywając zaśnieżone szczyty można zapomnieć o ochronie przed słońcem – to duży błąd! 

Przygotowanie przed wyjazdem, przestrzeganie zasad profilaktyki w trakcie wędrówki oraz świadomość ewentualnych zagrożeń pozwala minimalizować ryzyko nieprzyjemnych incydentów. Zaplanuj zdrową i bezpieczną wycieczkę z TropicalMed i ciesz się ze wszystkich uroków gór!

Serdecznie zapraszamy po indywidualne zalecenia i szczepienia ochronne!

FAQ - często zadawane pytania

Jakie są objawy choroby wysokościowej?

Ból i zawroty głowy, gwałtowny spadek kondycji, nudności i utrata apetytu czy duszności i kołatanie serca to objawy sygnalizujące zbyt gwałtowne zdobywanie wysokości i konieczność zaprzestania dalszej wędrówki. W przeciwnym razie można nabawić się wysokościowego obrzęku płuc lub mózgu.

Co pomaga na chorobę wysokościową?

Na chorobę wysokościową pomaga aklimatyzacja i przygotowanie kondycyjne, a jeśli już zauważy się objawy, to zaprzestanie wspinaczki, zejście niżej, odpoczynek i zastosowanie odpowiednich leków (takich jak np. acetazolamid). W cięższych przypadkach może być potrzebne podanie tlenu lub umieszczenie poszkodowanego w urządzeniu hiperbarycznym.

Jak himalaiści mogą zapobiec chorobie wysokościowej?

Aby uniknąć choroby wysokościowej, należy solidnie przygotować się kondycyjnie, zadbać o odpowiednią aklimatyzację oraz odwiedzić lekarza medycyny wysokogórskiej w celu skompletowania apteczki na wyprawę. Podjęte środki ostrożności i dostosowanie trasy do swoich możliwości minimalizuje ryzyko wystąpienia choroby wysokościowej.

Jaka jest przyczyna choroby wysokościowej?

Na dużych wysokościach panują ekstremalne dla człowieka warunki: ciśnienie jest zbyt niskie, a co za tym idzie oddychanie na wysokościach jest mniej wydajne, bo zawartość tlenu w powietrzu jest niewystarczająca. Naturalną reakcją organizmu na te czynniki są objawy choroby wysokościowej (m.in. ból głowy, zaburzenia żołądkowo-jelitowe czy spadek kondycji).