Kleszczowe zapalenie mózgu – gdzie występuje i jak się chronić?

Mapa: gdzie w Polsce występuje kleszczowe zapalenie mózgu?

KZM to najgroźniejsza z chorób odkleszczowych. Wirusy przedostają się do organizmu człowieka głównie przez ugryzienia pajęczaków, istnieje jednak druga (dużo rzadsza) droga transmisji: przez spożycie niepasteryzowanego mleka chorego zwierzęcia.

Patogeny mogą zaatakować układ nerwowy człowieka, doprowadzając do poważnych uszkodzeń neurologicznych, a nawet do śmierci. Więcej na temat przebiegu choroby pisaliśmy tutaj: kleszczowe zapalenie mózgu. W których zakątkach Polski można się jej nabawić?

Kleszczowe zapalenie mózgu – Mazury, Warmia i Podlasie

Głównym problemem związanym z tą chorobą w Polsce jest jej zdecydowane niedoszacowanie. Wszelkie modele statystyczne opracowywane przez specjalistów opierają się na zgłoszeniach lekarzy. Według nich, zagrożenie KZM występuje głównie na Podlasiu, Warmii i Mazurach, a reszta Polski jest niemal wolna od patogenów. To oczywiście nieprawda wynikająca z niepełnych danych o nowych ogniskach zakażeń.

W województwach Warmińsko-Mazurskim i Podlaskim lekarze są świadomi zagrożenia KZM, toteż obserwując u pacjenta objawy typowe dla tej choroby, zlecają badania diagnostyczne. Te z kolei potwierdzają infekcję, a raport o kolejnym przypadku nalicza się do ogólnych statystyk. Jak sytuacja wygląda w pozostałych zakątkach Polski?

Kleszczowe zapalenie mózgu – gdzie występuje?

W pozostałych województwach Polski lekarze nie zlecają badań diagnostycznych na obecność wirusa KZM nawet wtedy, gdy pacjent ma typowe objawy tej choroby odkleszczowej. Błędnie zakładają, że prawdopodobieństwo zakażenia występuje wyłącznie w północno-wschodniej części Polski. Kiedy trafia do nich pacjent z KZM, stwierdzają neuroinfekcję o nieznanym pochodzeniu.

Gdyby zdecydowano się na testy, prawdopodobnie udałoby się wykryć wiele ognisk zakażeń. Uwzględnienie ich w nowym modelu statystycznym zwiększyłoby świadomość personelu, a co za tym idzie – skuteczność diagnozowania KZM.

Jak na razie nie doszło do takiego postępu, toteż zespół z NIZP-PZH przeprowadził szereg badań serologicznych na terenie całego kraju. Miało to na celu dokładniejsze przedstawienie ryzyka związanego z rozprzestrzenianiem się wirusa KZM. Owocem tych badań jest nowy, dokładniejszy model statystyczny. Sprawdź: kleszczowe zapalenie mózgu mapa.

Jak naprawdę wygląda sytuacja z KZM w Polsce?

Jak widać, wyniki badań serologicznych potwierdziły obecność antygenów/przeciwciał w organizmach ludzi i zwierząt na terenie całej Polski.

Ryzyko transmisji KZM powinno być oceniane nie tylko na podstawie przesłanek laboratoryjnych (wyniki badań), ale także epidemiologicznych – czyli narażenia środowiskowego. Jak to wygląda w poszczególnych zakątkach Polski?

Kleszczowe zapalenie mózgu Sudety

Na rozprzestrzenianie się wirusa KZM wpływa wzmożona aktywność kleszczy spowodowana zmianami klimatycznymi. Sprzyjające warunki rozwoju wpłynęły na liczebność populacji pajęczaków (także zainfekowanych), a co za tym idzie – poszerzenie obszarów, na których żerują. Na wysokościach, gdzie wcześniej nie odnotowywano ukąszeń kleszczy, teraz zagrożenie występuje. 

Zapach potu i podwyższona temperatura ciała to czynniki wabiące pajęczaki, a podczas wspinaczki (np. w Sudetach) nie da się tego uniknąć. Łatwo więc o ukąszenie grożące kleszczowym zapaleniem mózgu – Dolny Śląsk i województwo Opolskie to rejony, gdzie można nabawić się infekcji. 

Kleszczowe zapalenie mózgu na Pomorzu

Kolejnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi kleszczy jest wilgotność powietrza. W województwach Pomorskim i Zachodnio-Pomorskim jest ona zdecydowanie wyższa niż w pozostałej części krajów. Kleszczowe zapalenie mózgu nad morzem jest realnym zagrożeniem, toteż warto pamiętać o zasadach profilaktyki – ochronie przed ukąszeniami oraz szczepieniach.

Kleszczowe zapalenie mózgu Beskidy

Beskidy to najmłodsze pasmo górskie ciągnące się przez trzy województwa: Śląskie, Małopolskie i Podkarpackie. Jak wspomniano wcześniej, wysiłek fizyczny (np. przemierzanie szlaków Beskidu) wabi kleszcze, które mogą być nosicielami groźnego wirusa. Wybierając się na tego typu wycieczkę należy więc zachować szczególną ostrożność i chronić się przed ukąszeniami.

Mieszkańcy Podkarpacia powinni dodatkowo uważać na kleszczowe zapalenie mózgu w Bieszczadach. Szczepienie przed sezonem to sposób na dodatkową ochronę przed infekcją.

Im wyżej nad poziomem morza, tym występowanie pajęczaków jest mniejsze. Mimo to, osoby z Małopolski (oraz przybywający tam turyści) powinni mieć na uwadze kleszczowe zapalenie mózgu w Tatrach. W niższych partiach gór ukąszenia są bowiem powszechne.

Kleszczowe zapalenie mózgu Lubuskie

Województwo Lubuskie odznacza się najwyższym wskaźnikiem lesistości. Około połowa jego powierzchni jest zielona, co ma swoje plusy i minusy. Jedną z wad są właśnie kleszcze, które najczęściej występują w lasach. Wycieczka na łono natury powinna być więc poprzedzona działaniami mającymi na celu profilaktykę KZM – dzięki temu zmniejsza się ryzyko groźnej infekcji.

Gdzie jeszcze można nabawić się KZM?

Niewymienione do tej pory województwa, Wielkopolskie, Kujawsko-Pomorskie, Łódzkie, Świętokrzyskie, Mazowieckie i Lubelskie odznaczają się najniższym wskaźnikiem lesistości (~23%). Nie oznacza to jednak, że zagrożenie KZM tam nie występuje. Kleszcze (potencjalnie zainfekowane) mogą pojawiać się nie tylko nad wodą i w lasach, ale także na terenach trawiastych i na zieleni miejskiej.

Pozorny brak zagrożenia wpływa na bagatelizowanie problemu i zaniedbywaniu profilaktyki, a to prosta droga do infekcji. Poza kleszczowym zapaleniem mózgu, pajęczaki przenoszą też boreliozę, na którą nie ma dostępnych szczepionek. Sprawdź szczegóły: KZM a borelioza.

Dlaczego warto się szczepić na kleszcze?

Kleszczowe zapalenie mózgu to niebezpieczna choroba, na którą nie ma lekarstwa. Według danych PZH, 25-45% przypadków infekcji kończy się powikłaniami neurologicznymi i/lub psychiatrycznymi.

Szczepienie to prosty i bezpieczny sposób na uniknięcie infekcji, kiedy pozostałe środki ochrony zawodzą. Można je stosować już od 1. roku życia (Encepur K, FSME-IMMUN Junior) oraz u starszych dzieci i dorosłych. Immunizacja (3-dawkowa) zapewnia około 3 lat ochrony, a szczepienia przypominające są już jednodawkowe i dają nawet 5-letnią odporność.

Jak dawkowane są szczepionki na kleszczowe zapalenie mózgu?

Prawdopodobieństwo zakażenia jest też większe w określonych zawodach. Praca leśnika, pracownika ZUL, weterynarza, żołnierza czy geodety często wiąże się z koniecznością przebywania w miejscach, gdzie ryzyko ukąszenia jest wyższe. Osoby, które zawodowo lub hobbystycznie dużo czasu spędzają na łonie natury, powinny szczególnie rozważyć szczepienie ochronne.

Na koniec warto wspomnieć, że w przeciwieństwie do boreliozy, KZM nie da się zapobiec poprzez szybkie wyciągnięcie kleszcza ze skóry. Wirus jest zawarty w ślinie pajęczaka, co oznacza, że wnika do organizmu człowieka natychmiast po ukąszeniu. Aby bez obaw korzystać z wypoczynku na łonie natury, zaleca się więc szczepienia ochronne.

Serdecznie zapraszamy!