Poradnik: jak zapobiegać ukąszeniom kleszczy?

Jak zapobiegać ukąszeniom kleszczy w 8 krokach?

Nie mają ostrych kłów i pazurów, są maleńkie i wcale nie jadowite, a mimo to zagrażają zdrowiu, a czasami nawet i życiu człowieka. Mowa o kleszczach, które są wektorami, czyli organizmami przenoszącymi drobnoustroje chorobotwórcze na ludzi. Żerując na zainfekowanych zwierzętach (m.in. płowych czy gryzoniach), same się zarażają. Następnie kłują ludzi i „wtłaczają” patogeny do organizmu człowieka. Jak skutecznie chronić się przed kleszczami i zapobiegać infekcjom?

Stosując się do ośmiu poniższych zasad, można chronić się przed ukłuciami, a co za tym idzie – zwiększyć swoje bezpieczeństwo podczas wypoczynku/pracy na łonie natury.

1. Jak unikać ulubionych żerowisk kleszczy?

Nie ma co odmawiać sobie wyjścia na ryby czy spaceru do lasu, jednak warto mieć świadomość, gdzie występują kleszcze. Są to polany, wysokie trawy i pobliże krzewów, miejskie parki i ogrody, a w lasach – albo obrzeża, albo często uczęszczane ścieżki.

Wiele osób uważa, że kleszcze skaczą na ludzi z drzew, czatują tylko na paprociach i można je spotkać wyłącznie w lasach i wsiach. To nieprawda! Chociaż ich ulubionym miejscem są lasy liściaste i mieszane, to mogą skrywać się w każdych zaroślach, krzewach czy wysokiej trawie – także w mieście.

Żeby minimalizować ryzyko ukąszeń, warto wiedzieć nie tylko gdzie występują kleszcze, ale także jak odstraszyć je od naszych domostw. Kolejnym krokiem jest wzmożona czujność podczas sezonu wzmożonej aktywności tych pajęczaków. Kiedy kleszcze są najbardziej aktywne w ciągu roku i dnia?

2. Kiedy kleszcze są aktywne i co na to poradzić?

Warto wiedzieć, jaka jest aktywność kleszczy w ciągu dnia i roku, by móc podjąć dodatkowe środki ostrożności wtedy, kiedy ryzyko ukąszeń jest największe. 

Aktywność kleszczy w ciągu roku

Okres żerowania w Polsce trwa zazwyczaj od marca do listopada, kiedy temperatury dobowe przekraczają 5°C. W ciągu roku wyróżnia się dwa szczyty aktywności: wiosenny (maj-czerwiec) i jesienny (wrzesień-październik)^[1]. Co dzieje się później, w miesiącach zimowych i czy kleszcze giną na mrozie?

Ocieplenie klimatu przyczynia się do wydłużenia sezonu żerowania, przez co kleszcze w zimie, choć w mniejszym stopniu, także mogą zagrażać człowiekowi.

Aktywność kleszczy w ciągu dnia

Warto też zwrócić uwagę na to, kiedy kleszcze są najbardziej aktywne w ciągu dnia. Pajęczaki te mają bowiem swoje „ulubione” pory, w których szczególnie łatwo o ukłucie. Jest to poranek, tj. od pierwszej rosy do południa oraz po południu, od godziny 16:00 do zmroku^[2].

Wiedząc, kiedy kleszcze są aktywne, można albo wybrać się w innych porach dnia, albo zwiększyć swoją uwagę na zagrożenie podczas wypoczynku lub prac na łonie natury. Trzeba pamiętać, że spacer, biwak czy wędkowanie nocą albo tuż po 12:00 oznacza mniejsze, ale nie zerowe ryzyko ukąszeń!

3. Jak zabezpieczyć się przed kleszczami za pomocą ubrania?

Jak ubrać się do lasu czy na piknik? To tematy nie tylko poruszane przez serwisy modowe, ale także ważne z perspektywy profilaktyki niejednej choroby odkleszczowej.

Po pierwsze, warto wybrać nakrycie głowy oraz ubranie z długimi rękawami i nogawkami, a dodatkowo naciągnąć skarpety na spodnie. Zakrycie jak największej powierzchni skóry utrudnia kleszczowi znalezienie odpowiedniego miejsca do wkłucia. To z kolei zwiększa szanse na zauważenie go i strącenie jeszcze przed ukąszeniem.

Po drugie, znaczenie ma też barwa odzieży, która powinna być jasna i jednolita (tj. bez wzorów). Istnieje mnóstwo mitów na temat tego, jakiego koloru boją się kleszcze lub które odcienie „lubią”. W rzeczywistości na jasnym, jednolitym ubraniu łatwiej jest zauważyć i szybciej strącić kleszcza i tylko dlatego kolor ubrania ma znaczenie.

Kleszcze są ślepe, więc nie ma dla nich znaczenia, jak wygląda ich następny posiłek. Ofiarę wyczuwają tzw. organem Hallera, który wychwytuje zapach, wilgoć, ciepło, składniki potu, wydychane CO₂ i drgania^[3] 

Po trzecie, kleszcz we włosach na głowie jest szczególnie trudny do zlokalizowania, dlatego warto pamiętać o nakryciu głowy. Trzeba pamiętać, że pajęczaki te bywają naprawdę małe, więc mogą wpełznąć nawet pod szczelne ubranie. Jak skutecznie chronić się przed kleszczami za pomocą repelentów?

4. Czym się pryskać na kleszcze, żeby je odstraszyć?

Odpowiedni preparat na kleszcze dla ludzi to jedno, ale zabezpieczenie swojego pupila jest równie ważne, by uniknąć przyniesienia nieproszonych krwiopijców ze spaceru.

Jak chronić się przed kleszczami podczas spacerów z psem: na rynku dostępne są spraye, krople, obroże, a nawet tabletki, które nie tylko odstraszają, ale i zabijają kleszcze żerujące na zwierzęciu przed podaniem środka.

Dobrze jest wiedzieć, czym się pryskać na kleszcze, kiedy na rynku istnieje mnóstwo środków, m.in. z DEET czy Ikarydyną. Niektóre środki o wysokim stężeniu mogą być szkodliwe dla najbardziej wrażliwych grup. Jak się chronić przed kleszczami w ciąży albo mając małe dzieci?

{trivia|Jak się chronić przed kleszczami w ciąży|Stosując DEET u kobiet w ciąży albo dzieci, warto wybrać nieco słabsze warianty, o stężeniu poniżej 30%. Więcej szczegółów można znaleźć na blogu TropicalMed (sprawdź: repelenty).

Warto wiedzieć, że nawet najlepszy preparat na kleszcze dla ludzi czy zwierząt nie zapewnia stuprocentowej ochrony. Planując długi spacer, biwak czy wędkowanie, trzeba pamiętać o ponownym nakładaniu środka według wskazań producenta.

5. Jak dokonać oględzin ciała, które miejsca sprawdzać?

Po powrocie ze spaceru, biwaku czy z pracy na działce trzeba dokładnie obejrzeć swoje ciało. Może się zdarzyć, że kleszcz znajduje się na ciele, ale nie zdążył jeszcze wkłuć się w skórę. Warto jednak wiedzieć, w jakie miejsca gryzą kleszcze – są to miękkie, ciepłe, pokryte cienką skórą i dobrze ukrwione części ciała. Jakie dokładnie?

W jakie miejsca gryzą kleszcze [idąc od dołu]:

• ścięgna Achillesa,
• zgięcia za kolanami,
• pachwiny,
• okolice pępka,
• dół łokciowy,
• pachy.

Kleszcz we włosach na głowie (a dokładniej: na linii włosów) oraz za uszami częściej pojawia się u dzieci niż u osób dorosłych. Dokonując oględzin ciała, trzeba jednak sprawdzić wszystkie miejsca, a wymienione części ciała obejrzeć nieco dokładniej niż pozostałe.

{trivia|Jak zabezpieczyć się przed kleszczami w domu?|Kleszcze mogą przeżyć w pomieszczeniach nawet przez kilka miesięcy. Dlatego wracając ze spaceru, biwaku czy pikniku, warto zdjąć wierzchnią warstwę ubrania i dokonać wstępnych oględzin ciała jeszcze przed wejściem do domu.}

Warto mieć też na względzie, jak chronić się przed kleszczami podczas spacerów z psem. Poza stosowaniem repelentów, równie ważne jest obejrzenie miejsc za uszami, pod pachami i między fałdami skórnymi zwierzęcia, bo ono też może przynieść na sobie pajęczaka.

To wszystko, co można zrobić, by zapobiegać ukłuciom. Co robić po ukąszeniu kleszcza, jeśli powyższe środki zapobiegawcze jednak zawiodły?

6. Co po ukąszeniu kleszcza, jak wyjąć go ze skóry? 

Nawet wiedząc, jak zapobiegać ukąszeniom kleszczy i stosując się do powyższych zasad, nie zawsze udaje się uniknąć ukąszenia – szczególnie w szczytowym sezonie aktywności pajęczaków. Dlatego warto wiedzieć, jak postępować w takim przypadku. 

Co robić po ukąszeniu kleszcza: po pierwsze, należy go niezwłocznie wyciągnąć. Smarowanie tłuszczem, alkoholem czy co gorsza podpalanie (!) pajęczaka wbitego w skórę to „cudowne rady”, z których nigdy nie należy korzystać!

Wiele osób zastanawia się także, czy można samemu usunąć kleszcza. Można, jeśli zrobi się to odpowiednio. Należy:

1. Chwycić kleszcza (np. pęsetą) jak najbliżej skóry,
2. Zdecydowanym ruchem pociągnąć do góry (bez wykręcania),
3. Dokładnie odkazić rankę po ukąszeniu.

Czasami zdarza się, że zabieg trzeba przeprowadzić poza domem, gdzie brakuje pęsety. Jak usunąć kleszcza w inny sposób? Najważniejsze jest chwycenie go jak najbliżej skóry bez naciskania odwłoka, dlatego trudno jest zrobić to palcami. Można jednak w tym celu wykorzystać nić i zrobić z niej mini „lasso”. Jeśli jest taka możliwość, warto jednak udać się do najbliższej apteki i kupić specjalną pompkę. Nie wolno zapominać o dezynfekcji ranki!

Wiedza o tym, jak usunąć kleszcza bez pęsety, za pomocą lassa czy pompki, pozwala prawidłowo wykonać ten zabieg. To ważne, bo niektóre choroby przenoszone przez kleszcze potrzebują czasu, żeby się rozwinąć. Szybkie wyciągnięcie pajęczaka wbitego w skórę redukuje ryzyko m.in. boreliozy.

{trivia|Co po ukąszeniu kleszcza zakażonego boreliozą?|Ocenia się, że usunięcie nawet zakażonego pajęczaka do 12 godzin od momentu wkłucia, znacznie minimalizuje ryzyko zakażenia. Liczba krętków boreliozy, która w tym czasie jest w stanie przedostać się do organizmu, jest zbyt mała by wywołać infekcję.}

Niestety, na nic zda się wiedza, czy można samemu usunąć kleszcza i umiejętność prawidłowego przeprowadzenia tego zabiegu, jeśli nosił on w sobie wirusa KZM. Zarazki te występują w ślinie pajęczaka, a więc są uwalniane do organizmu ludzkiego bezpośrednio po ukąszeniu. Jak rozpoznać KZM i inne choroby odkleszczowe?

7. Co robić w razie wystąpienia choroby odkleszczowej?

Choroby przenoszone przez kleszcze mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia. Warto zatem poznać ich objawy, które pomagają w postawieniu poprawnej diagnozę. Najczęstsze w Polsce są borelioza, tularemia oraz kleszczowe zapalenie mózgu.

Diagnoza

Początkowo, każda z nich ma dość podobne symptomy, obejmujące:

• gorączka i dreszcze,
• bóle głowy i mięśni,
• osłabienie,
• wymioty.

Przy tularemii może dodatkowo pojawić się obrzęk węzłów chłonnych czy owrzodzenia.

W przypadku boreliozy charakterystycznym objawem, {reference|pojawiającym się u 40-60% zakażonych|https://www.gov.pl/web/krus/borelioza--podstepna-choroba-nazywana-plaga-xxi-wieku} jest rumień wędrujący, czyli zaczerwienienie (zazwyczaj w kształcie pierścienia). Szczegółów na temat choroby można szukać tutaj: borelioza. 

Przy kleszczowym zapaleniu mózgu po pierwszym, grypopodobnym etapie, choroba może się skończyć albo przejść w drugie, zaawansowane stadium. Zajęcia ośrodkowego układu nerwowego objawia się m.in. dezorientacją, sztywnością karku, zaburzeniami czucia, czy nadmierną sennością. Więcej na temat choroby można znaleźć tutaj: kleszczowe zapalenie mózgu. 

W poprawnym zdiagnozowaniu choroby pomagają nie tylko przesłanki kliniczne (objawy), ale także badania laboratoryjne, na które warto się zgłosić, jeśli tylko po ukąszeniu kleszcza pojawią się jakiekolwiek niepokojące symptomy.

Leczenie

Diagnoza umożliwia podjęcie leczenia ratującego zdrowie i życie. W przypadku chorób bakteryjnych i pasożytniczych, takich jak np. borelioza czy tularemia, stosuje się antybiotykoterapię.

Jeśli chodzi o kleszczowe zapalenie mózgu, pomoc choremu polega wyłącznie na łagodzeniu objawów i podtrzymaniu funkcji życiowych – nie ma bowiem konkretnego lekarstwa na wirusa KZM. Rozsądnym rozwiązaniem jest więc zaszczepienie się, szczególnie w przypadku częstego przebywania na łonie natury.

8. Kiedy wykonać szczepienie na kleszczowe zapalenie mózgu?

Kleszczowe zapalenie mózgu to wirusowa infekcja układu nerwowego, na którą nie ma żadnego lekarstwa. Chcąc chronić swoje zdrowie, warto rozważyć immunizację – najlepiej przed sezonem aktywności pajęczaków (tj. w miesiącach zimowych). 

Pełne, trzydawkowe szczepienie zapewnia minimum 3-letnią ochronę przed infekcją. Kolejne dawki przypominające wystarczy przyjmować co 5 lat. Immunizacja chroni przed poważną chorobą, która może skończyć się zapaleniem mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych czy rdzenia kręgowego i prowadzić do trwałych powikłań, jak np. zaburzenia psychiczne czy uszkodzenia nerwów.

Skuteczne i bezpieczne szczepionki na kleszczowe zapalenie mózgu są dostępne w TropicalMed w przystępnym cenowo pakiecie. Zestaw za {bundle|kleszczowe-zapalenie-mozgu|price} zł zawiera trzy dawki preparatu ochronnego oraz trzy konsultacje przedszczepienne (sprawdź cennik).

Zgłoś się do nas nie tylko wtedy, gdy masz zamiar spędzić czas w Polsce, ale także w przypadku podróży do Europy czy Azji. Wirus kleszczowego zapalenia mózgu jest bowiem powszechny w ogromnej części Eurazji. Wiedza o tym, jak zapobiegać ukąszeniom kleszczy oraz posiadanie kompletnego szczepienia pozwala bez obaw cieszyć się wypoczynkiem lub pracować na łonie natury.

Serdecznie zapraszamy na szczepienie!

FAQ - często zadawane pytania

Gdzie najczęściej można spotkać kleszcze?

Kleszcze najchętniej żerują w lasach liściastych i mieszanych, w wysokich trawach, zaroślach i krzewach. Nie skaczą z drzew, występują do wysokości około 1,5 metra. Lubią, kiedy panuje umiarkowana wilgotność.

O jakiej porze dnia atakują kleszcze?

Od świtu do godziny 12:00 oraz od 16:00 do zmroku kleszcze żerują najbardziej, chociaż nie można wykluczyć ukąszenia tuż po południu czy w nocy.

W jakich miesiącach jest najwięcej kleszczy?

Maj, czerwiec, wrzesień i październik to cztery miesiące w roku, kiedy kleszczy w Polsce jest najwięcej.

Jak wyciągnąć kleszcza bez pęsety?

Kleszcza należy chwycić jak najbliżej skóry, bez naciskania jego odwłoku. Następnie zdecydowanym, pionowym ruchem (bez wykręcania) trzeba pociągnąć go do góry. Nie wolno zapominać o zdezynfekowaniu ranki powstałej po wkłuciu kleszcza.

{refs}