Polio – komu zagraża i kto powinien się zaszczepić

Polio co to za choroba i jak się rozprzestrzenia? 

Polio choroba Heinego-Medina, paraliż dziecięcy lub z łaciny poliomyelitis. Wszystkie te określenia odnoszą się do jednej infekcji układu nerwowego. Wywołuje ją ludzki enterowirus, który może przedostać się do organizmu człowieka na dwa sposoby. Co warto wiedzieć o sposobach transmisji i okresie wylęgania choroby?

• Polio choroba rozprzestrzenianie: wirus polio jest transmitowany drogą pokarmową i kropelkową i charakteryzuje się dużą zaraźliwością. Oznacza to, że można zachorować przez kontakt z nosicielem (i rzeczami, których używał) oraz spożycie skażonej wody lub pokarmu. Warto pamiętać, że osoba zainfekowana wydala drobnoustroje jeszcze przez kilka tygodni po chorobie – nawet jeśli jej przebieg był bardzo łagodny. Nosiciel może być także niemal bezobjawowy – taka osoba w równym stopniu zakaża innych. Poliowirusa można także dostarczyć do swojego organizmu brudnymi rękami, dlatego tak ważne jest zachowanie higieny.
• Ile trwa okres wylęgania: po przedostaniu się do organizmu, następuje tzw. okres inkubacji w przewodzie pokarmowym. W przypadku polio, zwykle wynosi on około 7-14 dni. W tym czasie wirus „zagnieżdża się” i namnaża, by następnie zaatakować. 

W zależności od tego, jak długo inkubuje, przebieg choroby jest mniej lub bardziej poważny. Jeśli okres wylęgania jest krótki (około 3-6 dni), poliomyelitis objawy są łagodniejsze. Długotrwały rozwój (około 7-21 dni) oznacza bardziej inwazyjny przebieg choroby – m.in. paraliż.

Kiedy wirus polio namnoży się w jelitach, atakuje tkankę limfatyczną, by przedostać się do krwiobiegu. Stamtąd „wędruje” do ośrodkowego układu nerwowego, by niszczyć neurony i spowodować charakterystyczny dla polio paraliż. 

Poliomyelitis objawy – czym grozi zakażenie wirusem polio?

Przed chorobą, jaką jest polio szczepienie obowiązkowe jest w wielu krajach, co znacznie osłabiło enterowirusa. Przekłada się to na nieinwazyjny przebieg choroby u większości zakażonych. W około 90% infekcji nie obserwuje się żadnych objawów lub są one bardzo łagodne.

Polio objawy zakażenia o łagodnym przebiegu:

• delikatny ból gardła,
• niska gorączka,
• złe samopoczucie,
• ból brzucha,
• mdłości i/lub wymioty.

Wymienione wyżej dolegliwości zazwyczaj ustępują samoczynnie po tygodniu. Nie oznacza to jednak, że należy lekceważyć polio – to choroba niezwykle zaraźliwa. Dlatego nawet pojedynczy potwierdzony przypadek jest uznawany przez WHO za dowód epidemii. Dzieje się tak dlatego, że bezobjawowi nosiciele mogą rozprzestrzeniać wirusa nieświadomie. Kiedy informacja o jednym chorym wychodzi na jaw, prawdopodobnie setki innych ludzi jest już zainfekowana.

Polio objawy inwazyjnej choroby:

• ból głowy,
• sztywność karku,
• wymioty,
• parestezje,
• porażenia – najczęściej kończyn (ostry paraliż wiotki),
• niewydolność oddechowa (polio opuszkowe).

Wymienione wyżej objawy choroby Heinego Medina, zagrażają życiu pacjenta – według WHO, umiera do 10% sparaliżowanych^[1]. Choroba może też prowadzić do trwałych powikłań (u około 1 na 200 zakażonych).

Jak przebiega zakażenie: wirus polio występuje w organizmie człowieka (i jego wydzielinach) oraz w skażonych przez nosiciela wodzie i pokarmie oraz na powierzchniach → przedostaje się do organizmu → dociera do przewodu pokarmowego → atakuje tkankę limfatyczną → trafia do krwiobiegu → poraża neurony (powoduje paraliż)

Poliomyelitis co to jest "grupa ryzyka"?

Obecnie bardzo mały odsetek infekcji prowadzi do paraliżu. Istnieje jednak kilka czynników, mogących wpływać na inwazyjny przebieg choroby. Są to:

• niewykształcona odporność (stąd na polio szczepienie obowiązkowe jest głównie wśród niemowląt; najwyższa zachorowalność występuje bowiem u dzieci poniżej 5 roku życia),
• uszkodzenie/osłabienie ciała (np. przez wypadek, zbyt intensywne treningi),
• osłabienie układu immunologicznego (np. przez usunięcie migdałków),
• ciąża.

W niektórych przypadkach zamiast paraliżu, występuje porażenie opon mózgowo-rdzeniowych. Objawia się on bólem lub sztywnością szyi, pleców i kończyn dolnych, wymiotami oraz bólem głowy.

Zmiany wywołane najbardziej inwazyjną odmianą polio są często nieodwracalne. Nawet w przypadku całkowitego wyzdrowienia należy liczyć się z powikłaniami, które mogą wystąpić nawet do 40 lat po infekcji. Obejmują one postępujące osłabienie i ból mięśni i stawów oraz silne zmęczenie. Jest to tzw. zespół postpolio^[2].

Poliomyelitis szczepienie – jak i kiedy je wynaleziono?

Niektóre źródła sugerują, że choroba Heinego-Medina (znana w Polsce jako polio lub paraliż dziecięcy) istnieje już od starożytności^[3]. Nad tym, co to jest polio zaczęto zastanawiać się już w XVIII wieku, kiedy podjęto pierwszą próbę opisania choroby. Nieco później niemiecki lekarz, Jacob von Heine, przeprowadził pierwsze systematyczne badanie, które umożliwiło postawienie tezy o jej zaraźliwości. Karl Oskar Medin sklasyfikował polio jako chorobę zakaźną. Naukowcy ci stworzyli solidne podwaliny pod dalsze badania. Ich wkład w naukę został uhonorowany – stąd nazwa utworzona od dwóch nazwisk lekarzy. 

Gwałtowne wybuchy epidemii polio na początku XX wieku zmotywowały do jeszcze intensywniejszych badań nad wirusem. W tym czasie co roku odnotowywano tysiące przypadków śmiertelnych, a u kilkunastu tysięcy dzieci stwierdzano trwałe porażenie mięśni. Fundacje i organizacje non-profit postawiły więc sobie za cel sfinansowanie (a w konsekwencji przyśpieszenie) prac badawczych. Dzięki temu w 1931 roku udało się wyodrębnić trzy typy poliowirusa (1, 2 i 3), a kilkanaście lat później – wyhodować go na żywych komórkach. Szczepionka przeciw polio (IPV) została wynaleziona w 1955 roku. Jako druga na światowym rynku farmaceutycznym pojawiła się tańsza szczepionka OPV (żywa) w formie doustnych kropli.

Od tamtej pory podjęto działania na skalę globalną, mające na celu zaszczepienie dzieci na całym świecie. Na 41. Światowym Zgromadzeniu Zdrowia (1988 rok) podjęto decyzję o całkowitej eliminacji wirusa za pomocą szczepionek. W tym celu powołano Światową Inicjatywę na rzecz Eradykacji Polio (GPEI) kierowaną przez najważniejsze organizacje, takie jak WHO, UNICEF czy Rotary International. Współpraca zaowocowała wyeliminowaniem dwóch z trzech szczepów tzw. dzikiego wirusa.

Obecnie wirus polio typu 1 występuje tylko w dwóch krajach – w Afganistanie i Pakistanie. Dzięki globalnym szczepieniom na polio częstotliwość zachorowań spadła o 99%. Jak wygląda sytuacja w Polsce?

Czy szczepienie na polio jest obowiązkowe w Polsce?

Przed wprowadzeniem obowiązku immunizacji, w Polsce odnotowywano kilka tysięcy zachorowań rocznie. Na przełomie lat 50. i 60. przeprowadzono masowe szczepienia, które dały bardzo szybkie efekty – wskaźnik zachorowań znacząco spadał, a ostatni przypadek polio w Polsce odnotowano w 1982 roku, czyli nieco ponad 20 lat później. W 1984 roku udało się uzyskać status kraju wolnego od tej choroby.^[4].

Polio szczepienie obowiązkowe w Polsce: aby uzyskać pełną ochronę immunologiczną, w Polsce podaje się łącznie cztery dawki szczepionki IPV.

Polio OPV szczepionka nie jest stosowana w Polsce, jednak w wielu krajach nadal jest używana do uodparniania populacji na wirusa polio. Przykładowo, na Ukrainie 4 ostatnie obowiązkowe dawki (od 6. miesiąca do 14. roku życia) to właśnie preparaty doustne. Jak to wygląda w Polsce?

Polio szczepienie co ile lat?

Według polskiego Programu Szczepień Ochronnych (PSO), trzy pierwsze dawki podaje się niemowlętom i małym dzieciom, zazwyczaj w odstępach 6-8 tygodni. Schemat szczepienia podstawowego wygląda następująco:

• pierwsza dawka: 3-4 miesiąc życia,
• druga dawka: 5-6 miesiąc życia,
• trzecia dawka: 6-18 miesiąc życia^[5].

Ostatnią, przypominającą dawkę podaje się dziecku w wieku 6 lat. W zależności od wieku małego pacjenta, zastrzyk robi się w nogę lub ramię. Obecnie w obowiązującym kalendarzu figuruje wyłącznie polio IPV szczepionka, chociaż preparat doustny był stosowany w przeszłości. 

Polio szczepienie co ile lat dawka przypominająca: dostępne preparaty ochronne dają od 5 do 10 lat ochrony przed wirusem. 

Jako że w Polsce nie ma ryzyka zakażenia ze względu na erydykację choroby, dawkę przypominającą zaleca się wyłącznie wybranym podróżnym (o czym w dalszej części artykułu).

Polio szczepionki dostępne w Polsce

Na polskim rynku farmaceutycznym zarejestrowano mnóstwo preparatów ochronnych. Do immunizacji w ramach PSO wykorzystuje się pojedynczy (polio IPV szczepionka), natomiast dostępne są też skojarzone, czyli uodparniające nie tylko na paraliż dziecięcy, ale także kilka innych chorób. TropicalMed oferuje oba warianty.

• pojedyncze: Imovax Polio,
• skojarzone: Boostrix Polio lub Adacel Polio (szczepionka przeciw polio + błonicy, tężcowi i krztuścowi).

Jak widać, oferta preparatów chroniących przed więcej niż jedną chorobą jest szersza. Aby dowiedzieć się więcej na temat poszczególnych szczepionek, wystarczy kliknąć w odpowiedni odnośnik. Jako że immunizacja dzieci do ukończenia 6. roku życia jest obowiązkowa i refundowana, do naszego ośrodka zgłaszają się głównie osoby dorosłe celem "odświeżenia" swojej odporności za pomocą pojedynczej dawki przypominającej.

Polio szczepionki stanowią skuteczne narzędzie w walce z chorobą, co potwierdzają statystyki (brak zakażeń rodzimych od 1982 roku). Należy pamiętać, że proces erydykacji wirusa w różnych krajach przebiegał/przebiega w różnym tempie. Ostatni przypadek polio w Polsce zawleczony z podróży do Maroka odnotowano w 1984 roku. Oznacza to, że w niektórych krajach ryzyko zakażenia jest realne nawet dzisiaj. 

Polio szczepionka kiedy i komu zaleca się dawkę przypominającą?

Tzw. dziki wirus polio, który siał największe spustoszenie w XX wieku, niemal całkowicie wyeliminowano, wprowadzając obowiązkowe szczepienie na polio. Z trzech szczepów został już tylko jeden (typ 1), który obecnie występuje endemicznie jedynie w dwóch krajach – Afganistanie i Pakistanie. Dla porównania, przed wprowadzeniem szczepionki na polio, dziki wirus szalał w ponad 125 krajach na całym świecie. Program eradykacji jest na tyle skuteczny, że w ciągu zaledwie 30 lat udało się wyeliminować 99% przypadków. 

W regionach, gdzie stosowana jest doustna szczepionka na polio (OPV) i dochodzi do pogorszenia warunków sanitarnych, mogą pojawiać się ogniska zakażeń/epidemie. Ludzie zarażają się bowiem wirusem polio znajdującym się w kale osoby zaszczepionej. Dzieje się tak szczególnie tam, gdzie wskaźnik szczepień jest niski i społeczności nie dysponują tzw. odpornością populacyjną^[6]. Listę państw, w których odnotowuje się przypadki zakażeń cVDPV można znaleźć na poniższej mapce

Przedstawiona wyżej mapa wskazuje miejsca, gdzie ryzyko infekcji jest szczególnie wysokie. Całkowite wyeliminowanie tego problemu zależy od zaangażowania społeczności w immunizację. Turyści powinni mieć też na względzie sezonowy charakter infekcji w klimacie umiarkowanym – szczyt zachorowań przypada tam w miesiącach letnich. W klimacie tropikalnym należy być ostrożnym przez cały czas – wirus polio atakuje bez względu na porę roku i nie odnotowuje się sezonowych wzorców.

Czy szczepienie na polio jest obowiązkowe w podróży?

Aby chronić się przed infekcją, warto zaplanować szczepienie na polio przed podróżą. Wybierając się do krajów, w których ryzyko zakażenia jest wyższe, może być wymagana immunizacja w odpowiednim terminie^[7]

Polio szczepionka kiedy przed podróżą: nie później niż 4 tygodnie i nie wcześniej niż 12 miesięcy przed planowaną datą wyjazdu.

Według ECDC, kraje zagrożone wirusem polio, gdzie może być wymagany certyfikat immunizacji, to:

• Pakistan,
• Kamerun,
• Syria, 
• Afganistan,
• Gwinea Równikowa,
• Etiopia,
• Irak,
• Izrael,
• Somalia,
• Nigeria^[8].

Wytyczne w tym zakresie mogą ulegać zmianie, dlatego warto przyjść na wizytę do TropicalMed, gdzie można liczyć na aktualne wytyczne

Pojedyncza dawka przypominająca jest bardzo zalecana podróżującym do krajów zagrożonych transmisją wirusa, jednak zazwyczaj nie ma wymogu wyrabiania certyfikatu szczepienia – szczególnie w przypadku krótkich pobytów, tj. do 4 tygodni. W niektórych krajach brak dowodu immunizacji w tzw. żółtej książeczce może mieć nieprzyjemne skutki dla turysty wyjeżdżającego na dłużej niż miesiąc. Władze niektórych państw mogą zażądać wykonania szczepienia na miejscu przed opuszczeniem ich kraju. Zamiast narażać się na dodatkowe koszty i stratę czasu, lepiej zaplanować szczepienie na chorobę Heinego-Medina przed podróżą.

Szczepionka polio powikłania – czy immunizacja jest bezpieczna?

Szczepionka na Heinego Medina jest jedną z najbezpieczniejszych – można ją stosować nawet u niemowląt oraz osób z niedoborami odporności (np. nosicielom HIV). 

Szczepionka polio powikłania: czasami zdarzają się łagodne skutki uboczne immunizacji, takie jak zaczerwienienie i bolący obrzęk w miejscu ukłucia, które znikają w ciągu 1-2 dni. Jeszcze rzadziej występują objawy takie jak ból głowy, wymioty i biegunka – one też ustępują samoistnie.

To naprawdę niewielka cena za ochronę przed niebezpiecznym paraliżem wywołanym przez wirusa polio. Jeśli mowa o cenach, na koniec warto poruszyć temat kosztów związanych z immunizacją oraz korzyści, jakie wynikają ze szczepienia ochronnego.

Ile kosztuje szczepionka na polio w TropicalMed?

Szczepionka przeciw polio jest w Polsce obowiązkowa, co oznacza 100% refundacji od NFZ. Jest tak od 1959 roku, co oznacza, że większość populacji jest wyszczepiona. Dofinansowanie nie dotyczy jednak osób dorosłych, które chcą odświeżyć swoje szczepienie ochronne. Zazwyczaj nie jest ono wymagane, gdyż pełna immunizacja w dzieciństwie daje długotrwałą (często dożywotnią) ochronę przed wirusem polio.

Szczepienie polio dla dorosłych jest jednak zalecane osobom podróżującym do krajów zagrożonych transmisją wirusa (np. Afganistanu, Pakistanu) – nie ma wówczas dofinansowania. Zanim poda się preparat, należy przeprowadzić kwalifikację lekarską w cenie 70 zł. Następną składową wliczającą się w całkowity koszt immunizacji pojedyncza dawka wybranego preparatu. Jak prezentują się stawki w TropicalMed?

Poliomyelitis szczepienie – cena w TropicalMed:

• Imovax Polio: 159 zł/dawka;
• Adacel Polio: 229 zł/dawka;
• Boostrix Polio: 199 zł/dawka.

TropicalMed zwalnia z obowiązku samodzielnego zakupu i dostarczenia preparatu w odpowiednich warunkach. Immunizacja jest wygodna i bezpieczna, a szczepionki polio zawsze dostępne. 

Polio szczepionki w pakiecie: w ofercie TropicalMed można znaleźć profilowane zestawy szczepień dla podróżnych. Jeden z nich (hotelowy) umożliwia uodpornienie na paraliż dziecięcy i kilka innych chorób w niższej cenie. Sprawdź cennik TropicalMed.

Podróżujesz do krajów wymienionych przez GPEI jako zagrożone transmisją wirusa polio? Skorzystaj z naszej oferty szczepień ochronnych dla turystów! 

Serdecznie zapraszamy!

FAQ - często zadawane pytania

Jakie są objawy polio?

Polio może mieć łagodny lub ciężki przebieg, w zależności od czasu wylęgania – im dłuższy, tym poważniejsza choroba. Ból głowy i gardła, gorączka, czy złe samopoczucie to objawy charakterystyczne dla łagodnej odmiany choroby, natomiast zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy porażenia (najczęściej kończyn) to cięższy przypadek polio.

Czy szczepienie na polio jest obowiązkowe?

Obowiązkowe szczepienia na polio w Polsce obejmują łącznie 4 dawki: trzy podstawowe dla dzieci do 2. roku życia oraz jedną uzupełniającą w 6. roku życia. Szczepienie przypominające dla dorosłych, którzy np. planują podróż do krajów zagrożonych polio, jest nieobowiązkowe, a więc nierefundowane. Można wykonać je szybko i wygodnie w TropicalMed.

Czy polio jest uleczalne?

Nie ma swoistych leków, które zwalczałyby wirusa polio, dlatego kuracja ma charakter objawowy. Pomoc choremu polega na łagodzeniu dolegliwości, np. poprzez podawanie leków przeciwbólowych.

Czy dorosły może zachorować na polio?

Mimo że polio jest powszechnie uważane za chorobę wieku dziecięcego, to zachorowania wśród dorosłych także się zdarzają. Osoby szczególnie narażone na zakażenie to m.in. podróżujący do krajów zagrożonych transmisją wirusa polio.