Co to są pneumokoki i jak im zapobiegać?

Co to są pneumokoki i dlaczego są groźne?

Pneumokoki, czyli dwoinki zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae), to bakterie potrafiące wytwarzać tzw. otoczkę polisacharydową. W ten sposób drobnoustroje chorobotwórcze łatwiej przylegają do atakowanych tkanek, a układ odpornościowy ma problem w ich zwalczeniu^[1].

Do tej pory udało się zidentyfikować około 90 serotypów pneumokoków, jednak nie wszystkie są groźne dla człowieka. Według badań, 9 szczepów najczęściej wywołuje inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP). Kiedy wiadomo, co to są pneumokoki, warto zapoznać się ze sposobem ich rozprzestrzeniania.

Jak można zarazić się pneumokokami?

Człowiek jest jedynym wektorem pneumokoków, czyli organizmem przenoszącym te bakterie. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, w wyniku kontaktu z wydzieliną dróg oddechowych chorego/nosiciela – np. osiadającej na przedmiotach czy "rozpylanej" podczas kichania/rozmowy. Drobnoustroje chorobotwórcze przedostają się do organizmu człowieka przez drogi oddechowe – osiadają w nosie i gardle. Taka osoba może zostać zainfekowana lub być bezobjawowym nosicielem, który nieświadomie roznosi patogeny i naraża innych na chorobę.

Nosicielstwo pneumokoków

Bakterie występują naturalnie wyłącznie w organizmie człowieka – nie ma innego rezerwuaru bakterii. Według CDC, największy odsetek nosicielstwa (często bezobjawowego) występuje wśród dzieci w wieku szkolnym (20-60%) oraz w wojsku (50-60% personelu). Szacuje się, pneumokoki u dorosłych nieposiadających dzieci występuje u 5-10% populacji^[2].

Liczba zachorowań

Inwazyjne zakażenie pneumokokami co roku dotyka około 14,5 miliona osób, z czego ponad 800 tys. kończy się zgonem^[3]. W Polsce liczba przypadków IChP wynosi ponad 1000 rocznie, a zachorowania nieinwazyjne nie są nawet odpowiednio oszacowane^[4]. Podczas ciężkiej infekcji większość pacjentów, szczególnie dzieci, wymaga hospitalizacji.

Jeśli chodzi o rozmieszczenie geograficzne, zakażenia odnotowuje się wszędzie, również w Europie. Najwięcej przypadków inwazyjnej choroby pneumokokowej odnotowuje się w Azji Południowo-Wschodniej i na północny Afryki. Wśród krajów obciążonych najbardziej wyróżnia się Indie, Pakistan, Bangladesz czy Filipiny.

Kiedy wiadomo już, czym są i gdzie występują bakterie oraz jak można zarazić się pneumokokami, warto sprawdzić, dla kogo są szczególnie niebezpieczne oraz jak przebiega zakażenie.

Czym są grupy ryzyka i kto do nich należy?

Według statystyk, grupami najwyższego ryzyka zakażenia pneumokokami są małe dzieci (0-4 lata) i seniorzy powyżej 65. roku życia. Immunizacja jest więc zalecana tym, którzy mają częsty kontakt z dziećmi i osobami starszymi. W Polsce 

Niedawno dodaną grupą ryzyka są osoby do 50 r.ż. oraz przewlekle chorzy i cierpiący na inne schorzenia. Jakie?

Pneumokoki u dorosłych

• cukrzycy,
• nosiciele HIV,
• skłonni do używek (papierosów i alkoholu),
• osoby cierpiące na choroby płuc (np. rozedmę),
• pacjenci przed zabiegami (np. usunięciem śledziony) czy chemioterapią.

Pneumokoki u dorosłych są groźne szczególnie dla amatorów wyrobów tytoniowych. Sprawdź szczegóły w: szczepienia dla palaczy. Ryzyko infekcji wzrasta też w sezonie jesienno-zimowym (klimat umiarkowany), kiedy naturalna odporność spada, a organizm jest też atakowany przez inne drobnoustroje chorobotwórcze (np. wirusy grypy). 

Pneumokoki objawy u dorosłych i dzieci – jak je rozpoznać?

Pneumokoki charakteryzują się dużą zjadliwością. Oznacza to, że łatwo wnikają i namnażają się w organizmie człowieka. Okres wylęgania jest dość krótki, trwa kilka dni (zazwyczaj 1-3). Następnie bakterie wywołują różne typy infekcji:

• układu nerwowego (opon mózgowo-rdzeniowych)
• dróg oddechowych (najczęściej),
• krwi (tj. posocznicę/sepsę),
• ucha środkowego.

Objawy choroby pneumokokowej różnią się w zależności od rodzaju infekcji. Zakażenie może mieć charakter nieinwazyjny (zapalenie płuc, zatok, ucha środkowego) oraz inwazyjny, wywołujący posocznicę czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. 

Pneumokoki objawy

• Zapalenie płuc – podwyższona temperatura ciała, kaszel, duszności (śmiertelne w 1 na 20 przypadków).
• Zapalenie zatok – ból głowy (ucisk), katar/zatkany nos, utrata węchu (tymczasowa).
• Zapalenie ucha środkowego – intensywny ból ucha, gorączka, senność (w tym przypadku pneumokoki objawy u dziecka obejmują dodatkowo płacz i utratę apetytu).
• Posocznica – wysypka (krostki nie bledną po naciśnięciu), duszności, przyspieszone tętno, zwiększona potliwość, dezorientacja, gorączka (nie zawsze) – powoduje zgon u 1/30 dzieci i 1/8 dorosłych.
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – sztywność karku, ból głowy, światłowstręt, dezorientacja, nudności/wymioty (zabija 1 na 12 dzieci i 1 na 6 seniorów).

Rozpoznawanie objawów typowych dla poszczególnych typów infekcji może pomóc w szybszym podjęciu środków zaradczych. To z kolei zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań.

Pneumokoki powikłania

Inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP) jest poważnym zagrożeniem zdrowia i życia pacjenta. Należy jednak pamiętać, że infekcja jest dodatkowo obciążona ryzykiem wystąpienia powikłań:

• padaczka,
• amputacja kończyny,
• utrata/uszkodzenie słuchu,
• wstrząs septyczny (niewydolność narządów).

Wywołane przez pneumokoki powikłania to poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Wstrząs septyczny jest obarczony największą śmiertelnością (ponad 50%), podobnie jak zapalenie płuc z bakteriemią (25%)^[5]. Podsumowując...

Jak dokonać diagnozy i czy pneumokoki można wyleczyć?

Wystąpienie wymienionych wyżej symptomów zakażenia (nie zawsze wszystkich) to przesłanka kliniczna. Należy pamiętać, że wywołane przez pneumokoki objawy u dorosłych są zazwyczaj łatwiejsze w rozpoznaniu niż u niemowląt. Dla trafniejszej diagnozy stosuje się więc dodatkową weryfikację – laboratoryjną.

Diagnoza

IChM potwierdza się (lub neguje) nie tylko na podstawie wywiadu lekarskiego okreśającego wywołane przez pneumokoki objawy. Potrzebne są też badania próbki krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego, pobranego z części lędźwiowej.

Dopiero po poprawnym zdiagnozowaniu choroby pneumokokowej można podjąć skuteczne leczenie. Jakie?

Leczenie

Jeśli analiza materiału potwierdzi chorobę, stosuje się antybiotykoterapię. Ze względu na zaniedbania w zwalczaniu pneumokoków, tj. nadużywanie i nieodpowiednie stosowanie lekarstw (brak tzw. antybiogramu), bakterie są coraz mniej wrażliwe na leczenie.

Rosnąca odporność na antybiotyki (np. makrolidy)^[6] oznacza, że kuracja nie jest w 100% skuteczna. Z tego powodu ważna jest profilaktyka, czyli szczepienie na pneumokoki.

W ciężkich przypadkach (najczęstszych wśród małych dzieci) niezbędna jest hospitalizacja w celu łagodzenia objawów i podtrzymania funkcji życiowych – np. żywienie pozajelitowe.

Kiedy wiadomo już, czy pneumokoki można wyleczyć, warto sprawdzić informacje na temat zasad profilaktyki. Jest to bowiem zdecydowanie skuteczniejsze i bezpieczniejsze rozwiązanie.

Pneumokoki profilaktyka, czyli jak zapobiegać zakażeniu?

Obowiązkowa szczepionka na pneumokoki dla dzieci figuruje w kalendarzu od 2017 roku. Zgodnie z harmonogramem, podaje się trzy dawki:

• dwie niemowlętom w 2. i 4. miesiącu życia,
• ostatnią u maluchów w wieku 13-15 miesięcy.

Jako że immunizacji poddane są wyłącznie dzieci i to od niedawna, niewielki odsetek populacji jest chroniony przed IChP. 

Immunizacja w grupach podwyższonego ryzyka zwiększa bezpieczeństwo wśród najbliższych i ogranicza rozprzestrzenianie się drobnoustrojów chorobotwórczych. Jakie szczepienia na pneumokoki dla dorosłych i dzieci są dostępne na polskim rynku farmaceutycznym?

Pneumokoki szczepionka – który preparat wybrać?

Na polskim rynku farmaceutycznym są dostępne 4 preparaty chroniące przed IChP: 

• Pneumovax 23 – jednodawkowa szczepionka przeznaczona dla dzieci od 2. roku życia, młodzieży i dorosłych; uodparnia organizm aż na 23 serogrupy pneumokoków (powodujących 90% IChP).
• Prevenar 20 – jednodawkowa szczepionka na pneumokoki u dorosłych (od 18. roku życia); chroni przed 20 serotypami tych bakterii.
  
• Prevenar 13 – preparat chroni przed 13 szczepami bakterii i jest podawany w 1-4 dawkach, w zależności od wieku pacjenta; może być stosowany już od 6. tygodnia życia.
• Synflorix – dawkowanie ustala się na podstawie wieku – mogą być to 2-4 zastrzyki; preparat można stosować u osób w wieku 6 tygodni – 5 lat do uodparniania na 10 typów pneumokoków.

Trzy pierwsze preparaty wymienione w powyższej liście zaczynają działać po około miesiącu. Zapewniają średnio 4-letnią odporność na zakażenie pneumokokami, dzięki czemu wystarczają na kilka sezonów epidemicznych.

Szczepienia na pneumokoki dla dorosłych z grup ryzyka zazwyczaj odbywa się w schemacie dwudawkowym – najpierw podaje się preparat skoniugowany (Prevenar 13 lub Prevenar 20), a po odstępie ≥ 8 tygodni szczepionkę polisacharydową Pneumovax 23. Seniorzy od 65. roku życia są uodparniani w podobny sposób, z tym że przerwa pomiędzy dawkami trwa dłużej (rok).

Szczepionki ułatwiają organizmowi rozpoznawać, a co za tym idzie – skutecznie zwalczać drobnoustroje chorobotwórcze. Jakie są dodatkowe korzyści ze szczepienia na pneumokoki u dorosłych?

Dlaczego szczepienia na pneumokoki dla dorosłych są ważne?

Dostępne na polskim rynku farmaceutycznym szczepionki na pneumokoki dla dorosłych to Pneumovax 23, Prevenar 13 i Prevenar 20.

Pierwszą z nich zarejestrowano w Polsce w 1995 roku (według PZH)^[7]. To preparat polisacharydowy, który wykazuje wysoką skuteczność w obniżaniu zapadalności na schorzenia wywołane przez pneumokoki (m.in. zapalenie płuc). Dzięki temu chroni przed niebezpiecznymi powikłaniami.

Prevenar 20 vs. Pneumovax 23

W przeciwieństwie do szczepionek nowej generacji, do których należy m.in. Prevenar 20, preparat polisacharydowy nie eliminuje zjawiska nosicielstwa. Jakie inne zalety niesie ze sobą immunizacja najnowszą szczepionką?

Immunizacja preparatem Prevenar 20 pozwala ograniczać nosicielstwo, a więc także rozprzestrzenianie się pneumokoków. Dzięki temu chronić nie tylko siebie, ale i bliskich (to tzw. strategia kokonowa). 

Drugim atutem preparatu Prevenar 20 jest dłuższe, czteroletnie uodpornienie. Szczepionka starszej generacji (Pneumovax 23) zapewnia minimum 3-letnią odporność – po tym czasie zaleca się dawkę przypominającą w celu zyskania ciągłości ochrony.

Prevenar 20 zapewnia też najbardziej kompleksową ochronę spośród szczepionek nowej generacji – chroni przed 20 szczepami pneumokoków, podczas gdy pozostałe preparaty skoniugowane mają w swoim składzie antygeny 10 (Synflorix) lub 13 (Prevenar 13) serotypów tych bakterii.

Dzięki szczepieniom ryzyko poważnego przebiegu choroby i/lub wystąpienia niebezpiecznych powikłań zmniejsza się. Czy istnieje jednak ryzyko związane z immunizacją?

Synflorix, Pneumovax i Prevenar powikłania

Jeśli szczepionka jest wypuszczona na rynek farmaceutyczny, to oznacza, że przeszła szereg badań w niezależnych laboratoriach. W ten sposób minimalizuje się ryzyko związane ze stosowaniem preparatów.

Tzw. NOP (niepożądany odczyn poszczepienny) w przypadku szczepienia na pneumokoki może obejmować łagodne dolegliwości, takie jak np.:

• obrzęk i ból w miejscu wstrzyknięcia,
• ból głowy, mięśni i stawów,
• gorączka,
• utrata apetytu,
• złe samopoczucie (gorszy sen, rozdrażnienie, zmęczenie).

Objawy te mają charakter tymczasowy i ustępują samoistnie w przeciągu kilku dni. Nie występują też u wszystkich – wielu pacjentów nie odczuwa żadnych nieprzyjemnych dolegliwości po zastrzyku. Kiedy znane są plusy i minusy immunizacji, warto dowiedzieć się, ile kosztują szczepienia na pneumokoki dla dorosłych i dzieci.

Kto może liczyć na refundację szczepionki?

Szczepienie na pneumokoki figuruje w PSO jako „obowiązkowe”, co oznacza 100% refundacji. Niestety, jest tak dopiero od 2017 roku, co oznacza, że naprawdę niewielka część społeczeństwa jest chroniona przed IChP. Ponadto, dofinansowanie dotyczy przede wszystkim preparatu Synflorix, który chroni tylko przed 10 szczepami pneumokoków.

Od stycznia 2022 roku wprowadzono 50% dofinansowania na zakup preparatu Prevenar 13. Mogą na nie liczyć osoby po 65. roku życia, którzy są szczególnie narażeni na infekcję (np. przez przewlekłą chorobę, niedobór odporności czy niewydolność nerek). Szczepienie na pneumokoki po refundacji kosztuje około 138 zł.

Należy jednak pamiętać, że skorzystanie z refundacji bywa naprawdę kłopotliwe i czasochłonne.

1. Po pierwsze, trzeba udać się do lekarza w celu otrzymania recepty (bez niej nie da się kupić szczepionki).
2. Po drugie, należy samodzielnie zakupić preparat (nie wszędzie dostępny), a następnie dostarczyć go do punktu w odpowiednich warunkach – złe przechowywanie może negatywnie wpływać na działanie szczepionki.
3. Po trzecie, trzeba powtórnie zapisać się do ośrodka na szczepienie – bezwzględnie nie można wykonać iniekcji na własną rękę!

Najpierw musi być przeprowadzona szczegółowa kwalifikacja, tj. badanie mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa immunizacji.

Pneumokoki szczepionki cena 2025 – ile kosztuje immunizacja?

Osoby poniżej 65. roku życia (lub 65+, ale nienależące do grup ryzyka) muszą w pełni samodzielnie ponieść koszty immunizacji. Szczepienia są wykonywane w punktach na terenie całej Polski – np. w TropicalMed. Do uodporniania dorosłych stosuje się preparaty Prevenar 20, Pneumovax, Prevenar 13 – ile kosztuje każdy z preparatów?

Pneumokoki szczepionki cena 2025:
– Prevenar 20: 299 zł/dawka,
– Pneumovax 23: 299 zł/dawka,
– Prevenar 13: 299 zł/dawka.
Na każdej wizycie szczepiennej odbywa się kwalifikacja lekarska w cenie 70 zł.

Zapraszamy na szczepienie do TropicalMed!

FAQ - często zadawane pytania

Kto choruje na pneumokoki?

Co roku na inwazyjną chorobę pneumokokową zapada około 1000 Polaków. Największy odsetek w tym gronie stanowią dzieci i seniorzy, dlatego szczepienia są szczególnie ważne w tych grupach ryzyka. Immunizacja jest też bardzo ważna u osób palących papierosy.

Ile razy się szczepi na pneumokoki?

Schemat szczepienia obowiązkowego dla dzieci składa się łącznie z trzech dawek. Jeśli chodzi o osoby dorosłe, do uodparniania najczęściej używa się jednodawkowego preparatu Prevenar 20.

Gdzie można zarazić się pneumokokami?

Pneumokoki to bakterie rozprzestrzeniające się drogą kropelkową lub przez kontakt z wydzielinami dróg oddechowych osoby chorej/zakażonej. Jako że zjawisko nosicielstwa jest powszechne, można się zarazić nawet od osoby, która nie ma objawów choroby.

Czym objawia się zakażenie pneumokokami?

Pnaumokoki to bakterie, które mogą zakazić różne narządy i układy w ciele człowieka, toteż symptomy mogą być różne. Przykładowo, zapalenie płuc objawia się gorączką, dusznościami i kaszlem, natomiast zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – sztywnością karku, bólem głowy, dezorientacją czy nudnościami.

Czy szczepienie na pneumokoki jest bezpieczne?

Bezpieczeństwo szczepionek na pneumokoki stosowanych w TropicalMed potwierdzają liczne badania. Ewentualne działania niepożądane (głównie rumień, tkliwość i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia) są z reguły łagodne i krótkotrwałe. Aby jeszcze bardziej zminimalizować ich ryzyko, każdy nasz pacjent przechodzi indywidualną kwalifikację lekarską. Dodatkowo, przed wypuszczeniem każdej partii każdej ze szczepionek na rynek, odbywają się dodatkowe kontrole GIS.