Ugryzienie psa – jak pomóc poszkodowanemu?

Czy ugryzienie psa można przewidzieć i mu zapobiec?

W wielu przypadkach pogryzienie przez psa jest sprowokowane przez człowieka. Do czworonoga nie warto podchodzić kiedy je, chroni szczeniąt, pilnuje ogrodzonej posesji i ogólnie jest zwierzęciem nieznanym lub bezpańskim. Niezwykle ważna jest też znajomość mowy ciała – napięte ciało, uniesiony ogon, zjeżona sierść, wyszczerzone zęby i warczenie to wyraźne sygnały, że może dojść do pokąsania.

Ugryzienie przez psa jest w Polsce dość częste, mimo przepisów nakazujących bezpieczne trzymanie swoich czworonogów. Po pierwsze, właściciele nie zawsze są osobami odpowiedzialnymi, a po drugie – można natknąć się na bezpańskie zwierzę. Co robić w sytuacji, kiedy zachodzi ryzyko ataku?

1. Poszukaj schronienia – wejdź za ogrodzenie, wespnij się na drzewo lub drabinę; ucieczkę można rozważyć wyłącznie w przypadku, gdy stoi się tuż obok, a zwierzę jest nieco dalej. W przeciwnym razie pies bez problemu dogoni człowieka.
2. Stań nieruchomo – jeśli nie ma możliwości schronienia, nie wykonuj gwałtownych ruchów i nie wydawaj dźwięków. Umieść łokcie przy piersi, a pięści pod brodą. W tej pozycji przeczekaj, aż pies straci zainteresowanie, a następnie ostrożnie się oddal.
3. Odgrodź się – jeśli mimo wszystko pies zaatakuje, wykorzystaj to, co masz pod ręką; zasłoń się torbą, parasolem lub rowerem, aby uniknąć pogryzienia.
4. Przyjmij bezpieczną pozycję – kiedy atak jest zaciekły i psu udało się przewrócić Cię na ziemię, natychmiast zwiń się w kłębek twarzą i brzuchem do ziemi, zakryj kark, uszy i twarz ramionami, a głowę jak najbardziej wciśnij pod spód reszty ciała.

Pokąsanie stanowi bezpośrednie zagrożenie życia – w wyniku odniesionych ran można się wykrwawić lub nabawić niebezpiecznych chorób. Warto zatem wiedzieć, co zrobić jak ugryzie pies.

Pierwsza pomoc, czyli co zrobić po ugryzieniu psa?

Postępowanie po ugryzieniu przez psa obejmuje 7 prostych kroków. Odpowiednio przeprowadzona pierwsza pomoc pozwala znacznie zmniejszyć ryzyko znacznego ubytku krwi oraz groźnych chorób zakaźnych (jak wścieklizna czy tężec). Warto zatem zdobyć dokładniejsze informacje na temat tego, co zrobić jak ugryzie pies.

Krok 1: Oddal się od zwierzęcia

Pierwszym krokiem jest upewnienie się, że agresywny pies nie zagraża już ani osobie pogryzionej, ani udzielającej pierwszej pomocy. Ważne jest uspokojenie poszkodowanego i ułożenie go w wygodnej pozycji, z dala od niebezpieczeństw.

Krok 2: Oczyść ranę

Dokładne oczyszczenie miejsca pokąsania wodą z mydłem (najlepiej przez 15 minut) zmniejsza ryzyko zachorowania na wściekliznę nawet o 90%^[1]. Jest to więc niezwykle ważny etap, jeśli chodzi o prawidłowe postępowanie po ugryzieniu przez psa.

Jeśli wypadek przytrafił się w miejscu, gdzie nie ma dostępu do bezpiecznej wody oraz do mydła, należy usunąć ślinę chusteczką higieniczną i pozwolić ranie przez chwilę się wykrwawić – to naturalny mechanizm oczyszczania.

Krok 3: Zdezynfekuj ranę

Poza oczyszczeniem, niezwykle ważna jest dezynfekcja rany. Wśród substancji antyseptycznych stosowanych w Polsce wyróżnia się dichlorowodorek oktenidyny z fenoksyetanolem, etyloheksylogliceryną lub hydroksyetylocelulozą, produkty na bazie jodu lub podchlorynu, a także poliheksanid z płynem Ringera, betainą lub poloksamerem^[2]. W odnośniku można znaleźć wszystkie nazwy handlowe preparatów antyseptycznych dostępnych w Polsce.

Spirytus salicylowy czy fiolet gencjany to dość przestarzałe środki do odkażania ran. Jeśli jest taka możliwość, warto wybrać inny produkt. W każdym razie przed zaaplikowaniem preparatu należy upewnić się, że u poszkodowanego nie ma żadnych przeciwwskazań, jak np. uczulenie na jod. 

Krok 4: Zatamuj krwawienie

Niektóre rany, szczególnie w dobrze ukrwionych miejscach (np. na szyi, głowie, twarzy) są niezwykle groźne. Ryzyko wykrwawienia się jest wówczas wysokie, szczególnie jeśli doszło do uszkodzenia tętnicy. Świadczy o tym jasnoczerwony kolor krwi. Okolice głowy są też blisko ośrodkowego układu nerwowego, co pogarsza rokowania pacjenta w razie zakażenia wścieklizną czy tężcem. 

Silny i długotrwały krwotok należy koniecznie zatamować, mocno uciskając miejsce zranienia (najlepiej jałowym opatrunkiem)

Krok 5: Zabezpiecz oderwane fragmenty

W skrajnych przypadkach pies może odgryźć jakiś fragment ciała, np. palce czy ucho. W takiej sytuacji konieczne jest zabezpieczenie go za pomocą jałowego opatrunku. 

Krok 6: Wezwij pogotowie

Jeśli pokąsanie było dotkliwe i występuje silny krwotok, należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe. Należy wziąć też pod uwagę okoliczności zdarzenia – jeśli ugryzienie psa nie było w żaden sposób sprowokowane, to znak, że zwierzę może być chore i potrzebna jest natychmiastowa opieka lekarska.

Poza agresją, objawy wścieklizny u psa to m.in. intensywne ślinienie się (charakterystyczna piana z pyska), opadnięty język, zez, nadwrażliwość na hałas i światło czy ochrypłe szczekanie.

Krok 7: Zdobądź informacje o psie

Kiedy poszkodowany jest już odpowiednio zabezpieczony, a pogotowie jest w drodze, warto spróbować zdobyć informacje na temat stanu zdrowia i historii immunizacji psa. Można w tym celu wezwać policję lub straż miejską, która pomoże znaleźć właściciela i dowiedzieć się, czy pupil jest uodporniony. Nawet lekkie ugryzienie przez psa nieszczepionego na wściekliznę należy traktować poważnie i stosować się do zasad zapobiegania tej śmiertelnej chorobie.

Co na ugryzienie psa proponują lekarze?

Wiadomo już, co robić po ugryzieniu psa, ale na tym pomoc poszkodowanemu się nie kończy. Dalsze postępowanie należy już jednak do profesjonalistów, którzy dobierają leczenie na podstawie wywiadu z pacjentem, wiedzy o sytuacji epidemiologicznej w regionie oraz badań laboratoryjnych. 

Podczas wywiadu lekarz pyta o okoliczności zdarzenia oraz historię szczepień psa, który dopuścił się ataku na człowieka. Następnie dokonuje oceny ryzyka i dobiera odpowiednie leczenie. W razie dotkliwego pokąsania może być konieczne chirurgiczne opracowanie rany. Czasami przeprowadza się też posiew z rany i w razie wykrycia infekcji podaje się odpowiednie antybiotyki doustne.

Bez względu na to, co na ugryzienie psa zleci lekarz, często niezbędne okazują się też szczepienia poekspozycyjne (o których za chwilę). Po opuszczeniu kliniki specjalista zaleca regularne zmienianie opatrunku i dokładną obserwację rany pod kątem niepokojących objawów. Są to:

• rumień,
• obrzęk,
• gorączka,
• nieprzyjemny zapach,
• bolesność tkanek wokół rany,
• wysięk (gęsty i ropny albo obfity i wodnisty),
• przebarwienie skóry wokół rany (np. żółty, zielony).

Poza tężcem i wścieklizną, przed którymi chronią szczepienia ochronne, ugryzienie psa może skończyć się martwicą tkanek albo sepsą (posocznicą), czyli zakażeniem ogólnoustrojowym. To poważne zagrożenia dla zdrowia i życia.

Wracając do tematu profilaktyki poekspozycyjnej, warto dowiedzieć się, jak jest podawane szczepienie po ugryzieniu psa, kiedy potrzebna jest dodatkowo immunoglobulina oraz na jakiej podstawie podejmuje się decyzję o rodzaju leczenia.

Jakie szczepienie po ugryzieniu psa może się przydać?

Pies to rezerwuar, tj. organizm w którym mogą namnażać się m.in. wirusy wścieklizny czy laseczki tężca. Tzw. profilaktyka poekspozycyjna obejmuje szczepienie po ugryzieniu psa i ewentualne podanie immunoglobuliny. Każdy przypadek jest rozpatrywany indywidualnie. O tym, ile zastrzyków po ugryzieniu psa (oraz jakich) podaje się pacjentowi, decyduje m.in. historia szczepień danej osoby.

Zastrzyki przeciw wściekliźnie po ugryzieniu psa

Szczepienia na wściekliznę nie są w Polsce obowiązkowe ani powszechnie zalecane, toteż mało kto poddaje się immunizacji przed ekspozycją na wirusa. Z reguły uodparniają się osoby mające częsty kontakt ze zwierzętami (potencjalnie zakażonymi) – są to weterynarze, leśnicy, myśliwi czy speleolodzy.

W przypadku takich osób szczepienie na wściekliznę po ugryzieniu obejmuje mniej dawek i nie wymaga podania immunoglobuliny. W poniższej tabeli można znaleźć dawkowanie dla każdej z wymienionych grup:

Osoba, która nie poddała się wcześniej profilaktycznej immunizacji, dostaje nie tylko zastrzyki przeciw wściekliźnie po ugryzieniu psa, ale także immunoglobulinę. Dzieje się tak w razie uszkodzenia całej grubości skóry, oślinienia błon śluzowych lub zranionego naskórka, a także po bezpośrednim kontakcie z nietoperzamihttps://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/22443/characteristic^[3].

Immunoglobulinę najczęściej podaje się razem z pierwszą dawką lub maksymalnie do 7 dni odkąd zaaplikowano pierwsze szczepienie na wściekliznę po ugryzieniu.

Kiedy uda się zlokalizować psa, który pokąsał, przeprowadza się badanie na obecność wścieklizny i 10-dniową obserwację zwierzęcia. Jeśli wynik testu jest negatywny, a objawy wścieklizny u psa się nie pojawią, można przerwać leczenie.

Zastrzyk przeciwtężcowy po ugryzieniu psa

Szczepienie na tężec jest w Polsce obowiązkowe (a więc refundowane) dla dzieci i młodzieży do 19. roku życia. Niestety, nie chroni ono na całe życie – z czasem odporność wygasa. Dawki przypominające są nieobowiązkowe i z reguły wykonują je tylko reprezentanci grup ryzyka, m.in. hodowcy zwierząt czy pracownicy zakładów komunalnych.

Należy pamiętać, że pysk psa jest pełen różnych zarazków, więc wścieklizna to nie jedyne zagrożenie dla zdrowia i życia pokąsanego człowieka. Tężec po ugryzieniu psa jest może mniej śmiertelny niż wścieklizna (30-50% zamiast praktycznie 100%)^[4], jednak także jest niezwykle niebezpieczny.

W przewodzie pokarmowym ssaków mogą występować bakterie Clostridium tetani, znane szerzej jako laseczki tężca. Osobie poszkodowanej, która nie była szczepiona w ciągu ostatnich 5 lat, podaje się więc pojedynczy zastrzyk przeciwtężcowy po ugryzieniu psa hamujący rozwój choroby. Dodatkowo, w przypadku ran zanieczyszczonych materiałem o dużym prawdopodobieństwie występowania C. tetani (np. śliną psa, nawozem zwierzęcym), podaje się immunoglobulinę.

Szczepienia na wściekliznę czy tężec po ugryzieniu psa pozwalają wyeliminować ryzyko choroby. O ile w Polsce pełna profilaktyka poekspozycyjna jest dostępna bez większych problemów, nie wszędzie sytuacja wygląda tak samo dobrze. 

Dlaczego warto szczepić się profilaktycznie?

Kiedy wiadomo już, jak i ile zastrzyków po ugryzieniu psa trzeba zastosować, warto zastanowić się nad zasadnością szczepień profilaktycznych. Po co je wykonywać, skoro immunizacja zapobiega groźnym chorobom nawet po pokąsaniu?

1. Pogryzienie przez psa to powszechne zjawisko

Masowe szczepienia zwierząt (dzikich i domowych) w Polsce pozwoliły wyeliminować problem śmiertelności wścieklizny wśród ludzi. Ostatni zgon w wyniku choroby odnotowano w 2002 roku. Mimo powszechnej immunizacji zwierząt, co roku odnotowuje się kilka-kilkanaście tysięcy przypadków pogryzień (potencjalnych zakażeń) w samej Polsce^[5]!

2. Nie każdy pies jest szczepiony

Ataki czworonogów bezpańskich lub zaniedbanych przez właścicieli stanowią solidną podstawę do tego, by podać odpowiedni zastrzyk po ugryzieniu psa. Kurację kontynuuje się też w przypadku, gdy nie da się poddać zwierzęcia obserwacji weterynaryjnej lub gdy wyniki badania potwierdzą u niego zakażenie.

3. W niektórych zawodach ryzyko jest większe

Szczepienia na wściekliznę i tężec są szczególnie ważne w niektórych zawodach. Najbardziej narażeni na śmiertelną infekcję są weterynarze, u których ciężkie/lekkie ugryzienie przez psa nieszczepionego zdarza się częściej niż u innych. Immunizację przed ekspozycją powinni rozważyć też leśnicy, speleolodzy czy badacze dzikich zwierząt. Zwiększy to bezpieczeństwo i komfort pracy.

4. W podróży ryzyko jest większe

Kolejnym argumentem przemawiającym za szczepieniami jest zdrowie w podróży. O ile w Polsce wirus wścieklizny jest pod kontrolą, o tyle w niektórych rejonach świata stanowi poważne zagrożenie^[6]. Patogeny występują endemicznie, więc ugryzienie przez nieszczepionego psa jest bardziej prawdopodobne. Dodatkowo, dostęp do opieki medycznej (w tym immunoglobuliny) jest kiepski.

Szczepiąc się przed wyjazdem do Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej, można uchronić swoje zdrowie przed chorobami, a portfel – przed wysokimi kosztami leczenia za granicą. W tym przypadku wystarczy bowiem dwudawkowe szczepienie na wściekliznę po ugryzieniu i nie potrzeba immunoglobuliny, z którą może być kłopot.

5. Na tężec chorują głównie nieszczepieni

W przypadku wścieklizny ryzyko stanowi ugryzienie przez nieszczepionego psa. Przy tężcu nie ma to znaczenia, bo w pysku praktycznie każdego czworonoga można znaleźć drobnoustroje chorobotwórcze. Główną grupą chorującą w Polsce są osoby po trzydziestce, którym wygasła odporność zapewniona przez ostatnią obowiązkową dawkę szczepienia w 19. roku życia. To ostatni argument przemawiający za immunizacją.

Jakie szczepienia przed podróżą wykonasz w TropicalMed?

TropicalMed to miejsce, gdzie wygodnie i bezpiecznie uodpornisz się na wściekliznę, tężec i wiele innych chorób zagrażających w podróży. Biorąc pod uwagę, że wiele z nich nie występuje w Polsce, przeciętny turysta nie ma na nie żadnej odporności. Warto więc postawić na kompleksową ochronę zdrowia. W naszym ośrodku nie wydasz na to fortuny!

Profilowane pakiety, takie jak Afryka Light, Półwysep Indyjski czy Ameryka Łacińska pozwalają zaszczepić się na najważniejsze choroby w regionie w obniżonej cenie (sprawdź cennik). 

Rozważ immunizację przed podróżą lub podejmując zawód/hobby uwzględniające częsty kontakt z psami – dbaj o swoje bezpieczeństwo. Serdecznie zapraszamy na szczepienia!

FAQ - często zadawane pytania

Co powinno niepokoić po ugryzieniu psa?

Obfite, długie (kilkuminutowe) krwawienie o jasnoczerwonej barwie to poważny powód do niepokoju. Do lekarza należy też niezwłocznie się zgłosić, jeśli zęby przerwały ciągłość skóry, a pies jest nieszczepiony na wściekliznę lub nie da się określić jego statusu zaszczepienia.

Czy ugryzienie psa jest groźne?

Ugryzienie psa grozi wścieklizną, tężcem albo sepsą. To niezwykle groźne schorzenia, obarczone dużą śmiertelnością i ryzykiem powikłań (np. złamania kręgów czy uszkodzenie mózgu przy tężcu). Po dotkliwym, zakażonym pogryzieniu może też dojść do martwicy tkanek.

Kiedy należy przyjąć zastrzyk przeciwtężcowy po ugryzieniu przez psa?

Jeśli od ostatniej dawki na tężec minęło 5 lat, po ugryzieniu przez psa konieczne jest szczepienie poekspozycyjne. Należy je wykonać jak najwcześniej, najlepiej w ciągu 24 godzin od zranienia. Rozległe, bardzo oślinione pogryzienia wymagają dodatkowo podania immunoglobuliny.

Czy po ugryzieniu psa trzeba antybiotyk?

Jeśli zachodzi ryzyko zakażenia rany drobnoustrojami chorobotwórczymi, lekarz może wykonać posiew rany i na podstawie jego wyników przepisać odpowiedni antybiotyk. Lek należy stosować zgodnie ze wskazaniami i nie przerywać kuracji przed wskazanym terminem!