Dżuma, czyli czarna śmierć – co musisz o niej wiedzieć?

Dżuma co to za choroba?

Dżuma choroba zakaźna jest zoonozą, co oznacza, że jej źródłem są zwierzęta. Wywołuje ją bakteria Yersinia pestis, zwana pałeczką dżumy. Rezerwuarem zarazków (tj. miejscem, w którym żyją) są organizmy zwierząt takich jak:

• szczury (przede wszystkim),
• pieski preriowe,
• dzikie króliki,
• wiewiórki,
• myszy,
• nornice
• koty.

Na terenach zurbanizowanych dżuma występuje głównie w organizmach szczurów, a poza miastami różnorodność rezerwuarów jest większa. Najbardziej wrażliwe na zachorowanie są gryzonie, koty, a także człowiek.

Wektorami, czyli organizmami roznoszącymi bakterię Y. pestis, są pchły żerujące na ludziach i zwierzętach. Czy ich ukąszenia to jedyne, co wywołuje dżumę?

Dżuma jak się przenosi?

Bakterie Yersinia pestis przedostają się do organizmu człowieka na różne sposoby. Pierwszym i najczęstszym z nich są wspomniane pchły, które gryząc, przenoszą dżumę dymieniczą (węzłową) lub posocznicową przez skażoną krew.

Drugą drogą zakażenia jest kontakt z tkankami lub płynami ustrojowymi zakażonych zwierząt. Człowiek może się zarazić dżumą dymieniczą lub posocznicową na przykład podczas nieprawidłowego uboju i oprawiania upolowanego zająca. 

Zwierzęta to nie jedyne, co wywołuje dżumę, bo choroba może też szerzyć się drogą kropelkową z człowieka na człowieka. Podczas rozmowy, kichania czy kaszlenia nosiciel (nie tylko ludzki, ale i zwierzęcy) rozpyla bakterie, a kolejna osoba może się zarazić podczas ich wdychania. W ten sposób można zarazić się trzecim wariantem choroby, jakim jest dżuma płucna. 

Jak objawia się każdy z wymienionych wariantów choroby (tj. dymieniczy, posocznicowy i płucny) oraz jakie są możliwe powikłania i śmiertelność dżumy?

Dżuma objawy – jak rozpoznać chorobę?

Objawy dżumy pojawiają się średnio do tygodnia od zakażenia – ten krótki czas nosi miano okresu inkubacji lub wylęgania. Gdy bakterie namnożą się, odczuwalne są pierwsze, niespecyficzne symptomy. Jest to m.in. gorączka, dreszcze, ból głowy i mięśni czy osłabienie. O tym, jakie są objawy dżumy w dalszym etapie choroby, decyduje jej odmiana (sposób wniknięcia bakterii do organizmu).

Dżuma węzłowa/dymieniczna

To najczęstsza postać choroby, której objawy pojawiają się średnio po 2-6 dniach. Jej charakterystycznym objawem są opuchnięte, bolesne i napięte węzły chłonne, zwane dymienicami (stąd nazwa). W skrajnych przypadkach zmiany te mogą przekształcić się w otwarte, ropiejące rany. Śmiertelność w przypadku braku leczenia wynosi od 40 do 70%^[1].

Dżuma posocznicowa/septyczna

Rozwija się albo jako infekcja pierwotna, albo jako skutek nieleczonej dżumy dymienicznej. Jej objawy (poza wymienionymi) to ból brzucha, krwawienia wewnętrzne mogące doprowadzić do wstrząsu, a także ciemne tkanki zlokalizowane zazwyczaj na kończynach lub twarzy (to oznaka martwicy). 

Dżuma posocznicowa praktycznie zawsze doprowadza do zgonu, jeśli nie jest odpowiednio leczona. 

Dżuma płucna

To najrzadsza i niezwykle groźna odmiana choroby. W tej postaci dżuma objawy daje najwcześniej, bo w ciągu 1-3 dni po zakażeniu. Chory doświadcza duszności i bólu w klatce piersiowej oraz odksztusza wodnisty/krwawy śluz. Bez prawidłowej interwencji lekarskiej dżuma płucna kończy się zgonem nawet w ciągu 24 godzin od wystąpienia objawów.

Aby przyjrzeć się, jak wygląda ciało dotknięte każdym z wariantów choroby, można zapoznać się materiałami dostarczonymi przez amerykańską agencję CDC. Sprawdź: dżuma objawy zdjęcia.

Dżuma płucna jako jedyna może przenosić się z człowieka na człowieka (drogą kropelkową). Dwa pierwsze warianty choroby szerzą się przez kontakt ze zwierzęciem. Co warto wiedzieć o metodach leczenia?

Dżuma leczenie – jak zwalczać chorobę?

Kiedy wiadomo już, jakie są objawy dżumy, warto zapoznać się z zasadami jej rozpoznawania i zwalczania. Znacząco większa to bowiem szanse na powrót do zdrowia i zmniejsza śmiertelność nawet o kilkadziesiąt procent.

Pierwszym etapem jest diagnoza, której dokonuje specjalista chorób zakaźnych na podstawie wywiadu z pacjentem i testów. Badaniu laboratoryjnemu poddaje się krew, ślinę lub próbkę materiału z obrzękniętego węzła chłonnego. Z racji ryzyka, jakie niesie dżuma leczenie trzeba podjąć jak najszybciej, najlepiej w ciągu 24 godzin od wystąpienia objawów. Nie czeka się więc z rozpoczęciem antybiotykoterapii do uzyskania wyników.

Czy dżuma jest uleczalna: lek na dżumę jest dobierany indywidualnie dla pacjenta, jednak zazwyczaj stosowana jest streptomycyna, gentamycyna lub doksycyklina^[2]. 

Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się odmiany płucnej, niezbędna jest kwarantanna oraz szybkie zlokalizowanie i leczenie osób z najbliższego otoczenia chorego. W przypadku wystąpienia zmian martwiczych, niezbędne bywa dodatkowo chirurgiczne opracowanie ran.

W myśl zasady „lepiej zapobiegać niż leczyć”, warto wiedzieć nie tylko, jaki lek na dżumę zastosować, ale przede wszystkim – jak uniknąć zakażenia.

Jak uniknąć zachorowania na dżumę?

Unikanie kontaktu z potencjalnym nosicielem na sens wyłącznie w przypadku objawów dżumy płucnej. Istnieje wówczas ryzyko przeniesienia się patogenów z człowieka na człowieka. W przypadku pozostałych postaci choroby, zaleca się higienę osobistą i ochronę przed ukąszeniami pcheł (np. za pomocą preparatów dla ludzi i ich pupili), a także unikanie kontaktu z dzikimi zwierzętami (żywymi i martwymi).

Profilaktyka na szerszą skalę obejmuje deratyzację i poprawę warunków higieniczno-sanitarnych – odpowiednią gospodarkę odpadami czy zwiększanie dostępu do bieżącej wody. W razie wystąpienia ognisk choroby, można stosować profilaktycznie antybiotykoterapię (cyprofloksacyna).

Powyższe środki zapobiegawcze pozwalają hamować rozprzestrzenianie się drobnoustrojów chorobotwórczych. Są jednak miejsca na świecie, gdzie profilaktyka jest zaniedbywana, a co za tym idzie – nadal odnotowuje się przypadki zakażeń. Nie ma wątpliwości co do tego, czy dżuma nadal istnieje; warto jednak zastanowić się, gdzie dokładnie.

Dżuma gdzie występuje na świecie?

Tzw. czarna śmierć pierwsze największe żniwo zebrała w połowie XIV wieku. Rozpoczęła się w Azji Środkowej, a na Europę dotarła dzięki migracji ludności związanej z działalnością wojenną i handlem. Z obleganego portu Kaffa na Krymie, gdzie zastosowano dżumę jako broń biologiczną, rozprzestrzeniła się na niemal cały Stary Kontynent. Spowodowała tam śmierć aż 1/3 populacji.

Dżuma gdzie występuje: obecnie najwięcej przypadków odnotowuje się na terenach wiejskich oraz tam, gdzie warunki sanitarne są na niższym poziomie.

Według WHO, najbardziej endemiczne kraje to Madagaskar, Demokratyczna Republika Konga i Peru^[3]. Według danych od CDC, przypadki zakażeń zgłaszano też m.in. w Tanzanii, Chinach, a nawet Stanach Zjednoczonych (średnio 7 przypadków rocznie w kraju)^[4]. W rozpoznaniu, gdzie występuje dżuma mapa przedstawiona poniżej pomaga najlepiej, bo najbardziej obrazowo:

Powyższa mapa nie zostawia wątpliwości, czy dżuma nadal istnieje. W krajach dotkniętych tą chorobą występuje jednak wiele innych zagrożeń zdrowotnych, takich jak chociażby żółta febra, dur brzuszny czy denga. Nie występują one w Polsce/Europie, więc przeciętny turysta nie ma na nie żadnej odporności. W przygotowaniu do podróży pomaga TropicalMed.

Dlaczego warto zaszczepić się przed podróżą?

Chociaż odpowiedź na pytanie, czy jest szczepionka na dżumę, jest przecząca, to warto uodpornić się na pozostałe choroby czyhające na nieuodpornionych turystów. Immunizacja wzmacnia układ odpornościowy, a co za tym idzie – zwiększa szanse na skuteczne zwalczenie nowych bakterii i wirusów. To inwestycja w zdrowe i udane wakacje, która w TropicalMed nie pochłania majątku.

W ofercie TropicalMed znajdują się przystępne cenowo pakiety (np. Afryka Centralna i Zachodnia albo Ameryka Łacińska), które zawierają szczepionki najpotrzebniejsze w danym regionie w obniżonej cenie. Sprawdź cennik i przekonaj się sam/a!

Brak chorób podczas podróży oznacza możliwość pełnego skorzystania z uroków odwiedzanego kraju, uniknięcia kosztów leczenia (niekiedy naprawdę wysokich) oraz narażania swojego zdrowia i życia.

Serdecznie zapraszamy na szczepienia!

FAQ - często zadawane pytania

Czy dżuma jest uleczalna?

Jeśli lek na dżumę (antybiotyk) poda się odpowiednio szybko, najlepiej w ciągu 24 godzin od wystąpienia objawów, można powrócić do zdrowia.

Czy jest szczepionka na dżumę?

W historii udało się wynaleźć kilka szczepionek na dżumę. Współcześnie żadna z nich nie jest stosowana ani w Polsce, ani nawet w Europie.

Jak inaczej nazywa się dżuma?

Dżuma to inaczej czarna śmierć. Ta nazwa nawiązuje do martwiczych, ciemnych plam na ciele towarzyszących septycznej odmianie choroby, a także do wysokiego wskaźnika śmiertelności nieleczonych przypadków.

Na czym polega dżuma?

Dżuma to bakteryjna choroba, która początkowo daje objawy grypopodobne. Później może przybrać formę dymieniczą (z obrzękiem i bólem węzłów chłonnych), posocznicową (z krwotokami wewnętrznymi i ciemnymi, martwiczymi zmianami na skórze) lub płucną (z dusznościami i odkrztuszaniem wodnistej/krwistej wydzieliny). Nieleczona, choroba jest obarczona wysokim wskaźnikiem śmiertelności.