Powikłania po szczepieniu – przydatne informacje

Powikłania po szczepieniu – o czym warto wiedzieć?

Szczepionki to jedna z najskuteczniejszych metod zapobiegania chorobom zakaźnym. Ich najważniejszym składnikiem jest substancja czynna stymulująca wytwarzanie przeciwciał przez układ odpornościowy człowieka. Tzw. antygeny to m.in. całe drobnoustroje chorobotwórcze (atenuowane/inaktywowane), ich fragmenty lub wytwarzane przez nie substancje (np. toksyny pozbawione właściwości toksycznych).

Szczepienie można porównać do sparingu dla układu odpornościowego – dostarczając mu „osłabionego przeciwnika” (np. zabitego wirusa KZM) przygotowuje się organizm do walki z prawdziwym drobnoustrojem chorobotwórczym. Podczas każdego starcia (nawet kontrolnego) może dojść do kontuzji – tak samo dzieje się w przypadku szczepienia. NOP (Niepożądane Odczyny Poszczepienne) występują jednak bardzo rzadko, są łagodne i zazwyczaj ustępują samoistnie. 

Jak weryfikuje się NOP?

Przed pojawieniem się szczepionki na rynku, preparat przechodzi szereg restrykcyjnych testów w niezależnych laboratoriach. Nadzór wcale nie kończy się wraz z wprowadzeniem preparatu na rynek farmaceutyczny.

Każdy niepokojący objaw po szczepieniu jest rejestrowany przez lekarza i obowiązkowo zgłaszany do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Raport trafia do Zakładu Epidemiologii NIZP PZH-PIB, gdzie badany jest związek między zgłoszonym przypadkiem a podaną szczepionką. Potwierdzony NOP zostaje udokumentowany i trafia:

• do raportów NIZP PZH-PIB,
• do GIS, który przekazuje informacje do pozostałych instytucji (m.in. do EMA).

Istnieje także druga, nieobowiązkowa procedura nadzoru nad bezpieczeństwem szczepionek. Podejrzewając NOP u siebie lub dziecka, można zgłosić go bezpośrednio do Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Służy do tego:

• fax: 22 49 21 309,
• telefon: 22 49 21 301 (od poniedziałku do piątku od 9:00 do 14:00),
• e-mail: ndl@urpl.gov.pl,
• aplikacja mobilna Mobit Skaner,
• platforma ePUAP.

Formularz jest dostępny pod tym adresem. Jakie dolegliwości po szczepieniu należy zgłaszać?

Jakie mogą być skutki uboczne szczepionki?

Na początku należy wspomnieć, że wszystkie NOP po obowiązkowych szczepieniach w Polsce występują z częstotliwością 0,05%. Daje to około 3-4 tys. przypadków rocznie – biorąc pod uwagę, jak wiele immunizacji przeprowadza się w ciągu roku, jest to naprawdę niewielka wartość.

Warto też mieć na uwadze, że dotyczy to wszystkich NOP, także tych łagodnych – np. brak apetytu po szczepieniu czy swędzenie w miejscu wstrzyknięcia. Jakie skutki uboczne można zaobserwować?

• odczyny miejscowe – np. siniak na ramieniu, ból kończyny, w którą podano szczepionkę;
• odczyny ogólne – np. senność, ból mięśni i stawów, podwyższona temperatura ciała;
• odczyny alergiczne – np. kaszel, katar, pokrzywka;
• odczyny neurologiczne – np. zawroty głowy, osłabienie czucia,
• odczyny pokarmowe – np. nudności, biegunka czy brak apetytu po szczepieniu,
• odczyny kardiologiczne – np. spadek ciśnienia krwi, tachykardia (przyspieszenie akcji serca).

Częstotliwość występowania poszczególnych dolegliwości różni się w zależności od preparatu. Przykładowo, szczepionki MMR na odrę, świnkę i różyczkę stosunkowo często (1 na 10 szczepień) wywołuje reakcje miejscowe. 

Długość i nasilenie objawów, np. temperatura ciała i ile dni gorączka po szczepieniu, także zależy od podanego preparatu i indywidualnych predyspozycji pacjenta. Odpowiedź układu odpornościowego na szczepionkę może być mniej lub bardziej odczuwalna. Jednym z mechanizmów obronnych organizmu jest podwyższenie temperatury ciała, które także jest zaliczane do NOP. W raportach uwzględniane jest:

• ile dni gorączka po szczepieniu (24h, 48h, 72h lub dłużej),
• jak wysoka temperatura ciała (w przedziałach, np. 38-38,4°C, 39,5-39,9 °C).

Szczepienia zapobiegają chorobom zakaźnym, które stanowią realne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia człowieka. Łagodne reakcje, takie jak złe samopoczucie czy brak apetytu po szczepieniu są niewielką ceną za tę ochronę.

Infekcje są obarczone ryzykiem powikłań dużo poważniejszych niż NOP. Należy też pamiętać o wskaźniku śmiertelności – przykładowo, nieleczona wścieklizna niemal w 100% kończy się zgonem. HPV z kolei odpowiada za większość przypadków raka szyjki macicy, na którego rocznie umiera około 1500 kobiet. Jeśli chodzi o NOP, w przeciągu ostatnich 20 lat nie odnotowano żadnego zgonu, który byłby bezpośrednim następstwem szczepienia.